Azərbaycan xalça naxışlarında qədim Göktürk əlifbasının hərf-simvollarının təzahürü
AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI
“KONSERVATORİYA” 2023 № 3 (60)
Bakı Xoreoqrafiya Məktəbininm doktorantı
“Sənətşünaslığın nəzəriyyəsi, təhlili və tənqidi” ixtisası
Ünvan: Bakı, Bülbül prospekti 54
Elmi rəhbər: AMEA -nın müxbir üzvü, sənətşünaslıq doktoru, professor, AMEA Mİİ-nun baş direktoru Ərtegin Salamzadə
E-mail: leyla_mammadova@gmail.com
AZƏRBAYCAN XALÇA NAXIŞLARINDA QƏDİM GÖKTÜRK ƏLİFBASININ HƏRF-SİMVOLLARININ TƏZAHÜRÜ
Xülasə: Məqalə Azərbaycan xalça məmulatlarının üzərində olan naxışların Qədim Göktürk əlifbası ilə müqayisəsinə və onlar arasında eyniliklərin və bənzərliklərin üzə çıxarılmasına həsr olunmuş tədqiqat işidir. Araşdırmalar nəticəsində qədim türk hərfləri və xalça naxışları arasında çox maraqlı və dəqiq bağlantılar olduğu məlum olmuşdur. Ehtimal etmək olar ki, zaman keçdikcə həmin hərflər rəmzi məna daşımış və getdikcə, işarələrə, rəmzlərə, bəzəklərə, naxışlara çevrilmişdir. Bu isə Azərbaycan xalçalarını bir daha məhz türk dünyagörüşünə, türk mədəniyyətinə bağlayan çox mühüm amillərdən biridir və bu sənət nümunələrinin milli identifikasiyası üçün xüsusi önəm daşıyır. Bu faktın üzə çıxarılması Azərbaycan xalçalarının başqa xalqlar tərəfindən mənimsənilməsinin qarşısının alınması, hər cür təcavüzdən, oğurluqdan qorunması üçün çox mühüm və tutarlı tarixi-mədəni, elmi-təcrübi dəlildir. Bu baxımdan, təqdim olunan yazı bu sahədə ilk işlərdən biridir və xalça naxışlarına yeni və semiotik baxış bucağından yanaşmadır. Fikrimizcə, bu yanaşma xalça sənəti haqqında yeni elmi dəlil və fikirlərin üzə çıxarılmasında əsas tədqiqat vasitələrindən biri kimi çox gərəklidir.
Açar sözlər: Azərbaycan xalçası, qədim Göktürk əlifbası, hərf, ər, ox, naxış, semiotika
ƏDƏBİYYAT:
- Исаева Л. Древнетюркский алфавит и узоры Азербайджанских ковров. /Şərq Ölkələri Beynəlxalq Memarlıq Akademiyası. Elmi nəzəri məcmuə. Cild № 23 s.195-202
- Şeydabəyov Ə. Türk dünyasının 2500 illik sirli əlifbası. Danimarkalı Vilhem Tomsenə vəfa borcumuzu unutmadıq. // Türküstan, 2018, 13-19 fevral, – s.3.
- Рзаева С. Древние культы и символика Азербайджана. (Доисламский период) – Баку, Элм-2010, 275 c.
- Orkun H. N. “Eski Türk Yazıtları”, – Ankara-1994, – 962 s.
- Paksoy Gülnihal və Lengerli Siray. Semiotics and Applied Linguistics: Semiotic Elements in ‘Göktürk Alphabet. https://www.formatd.net/metafor/yazi /221gokturk.htm
- Kərimov L. Azərbaycan xalçası. III cild. – B.: Gənclik, 1983, – 303 s.
PhD student
THE MANIFESTATION OF THE LETTERS AND SYMBOLS OF THE OLD GOKTURK ALPHABET IN AZERBAIJANI CARPET PATTERNS
Abstract: The article deals with the comparison of the patterns on the Azerbaijani carpet products with the Old Gokturk Alphabet and the reveal of the sameness and similarities between them. As a result of research, it has been found that there are very interesting and precise connections between The Old Turk letters and carpet patterns. It can be supposed that those letters had a symbolic meaning and turned gradually into signs, symbols, decorations and patterns over time. This is one of the very important factors that connects Azerbaijani carpets to the Turkic worldview and Turkic culture once again and is of particular importance for the national identification of these art samples. Revealing this fact is a very important and neat historical-cultural, scientific-practical evidence for preventing the appropriation of Azerbaijani carpets by other peoples, protecting them from all kinds of aggression and theft. In this respect, the presented article is one of the first works in this field and is a new and semiotic approach to carpet patterns. In our opinion, this approach is very necessary as one of the main research means in revealing new scientific evidence and ideas about the carpet art.
Keywords: Azerbaijani carpet, The Old Gokturk Alphabet, letter, a brave man, arrow, pattern, semiotics
Rəyçilər:
sənətşünaslıq doktoru, professor Ərtegin Salamzadə
sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aida Sadıqova
