AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 4, 2015

 

                           

 Nərgiz BABAYEVA

Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrının orkestr artisti

     

Məşhur fleyta ifaçıları

                                     

Açar sözlər: fleyta aləti, pedaqoq, Teobald Böm, Ceyms Gelvey, Ələkbər İskəndərov

 

Deyirlər ki, musiqi insanları, qəlbləri birləşdirir. Deyilməyən sözləri, görünməyən hissləri açıqlayır. Millətləri, fərqli dillərdə danışan xalqları bir-birinə yaxınlaşdırmağı bacarır. Musiqi böyük bir dünyadır, bəşəriyyə­tin ayrılmaz hissəsidir.

Musiqiçilərin də (məşhurların və tanınmayanların), bu sənət sözün əsl mə­na­sında həyatlarının vacib amili olmuş, onların yaşam tərzinə çevril­miş­dir. Müxtəlif zamanlarda yaşayan musiqiçilər bir birini tanımadan ey­ni məqsədlə çalı­şaraq musiqinin inkişafına xidmət edir. Onları birləşdirən amil musiqinin təbliği, yenilənməsi və heç bir zaman unudulmamasıdır. Musiqi alətlərində ifa edənlər, həmin alətləri yaradan insanlar və ifa tər­zi­ni yeni nəslə ötürən pedaqoqlar musiqi dünyasının aparıcı qüvvəsidir. Onların yaradıcılığı musiqini yaşadır və inkşafına yeni təkan bəxş edir.

Musiqi dunyasının hər bir sahəsi qədim tarixli və dahi adlarla boldur. Lakin bizim burada söz açacağımız insanlar məhz fleyta alətinin in­ki­şa­fın­da, ifaçılıq sənəti və təbliğində böyük rolu olmuş şəxsiyyətlərdir. On­lar Almaniya, Böyük Britaniya və Azərbaycanın musiqi tarixində adlarını qı­zıl hərflərlə həkk etmiş dahi pedaqoq, ifaçılar olub.

         

Teobald Böm (1794-1881) – görkəmli fley­ta ifaçısı, musiqi alətləri ustası və müasir üfüqi (köndələn) fleytanın yaradıcısıdır. XIX əsrdə ya­şa­mış T.Böm fleyta alətinin inkişa­fın­da bö­yük rolu olmuş şəxsiyyətdir. Onun ya­rat­dığı fleyta mexanizimli sistem ilə isteh­sal olun­muş, uzun illər ərzində ifaçıların ən çox mü­raciət etdikləri alət olmuşdur.

teobald-bom

Artıq 16 yaşında olarkən T.Böm musiqi alət­ləri ustası İ.K.Dennerin (1655-1707) ya­rat­­dığı fleyta nümunəsi üzrə 4 klapanlı ilk fleytanı yaradır. Hər zaman alə­tin yeni konstruksiyaları üzərində çalışan T.Böm yaratdığı nümunə­lər­də yeniliklər edir, gövdə üçün fərqli ağac materiallarından, hətta metal­dan da istifadə edə­rək eksperimentlər aparırdı (4, s. 6).

Eyni zamanda fleyta ifaçısı kimi də fəaliyyət göstərən T.Böm artıq 18 ya­­şında Münhen şəhərində yerləşən “İzartor” Kral Teatrının orkestrində bi­­rinci fleyta vəzifəsinə təyin edilir. 1818-ci ildə Bavariya Kral Or­kes­trin­də fəaliyyətinə başlayan Böm İtaliya, İsveçrə, Vyana, Praqada solo kon­sertlərlə çıxış etmişdir (4).

1828-ci ildə T.Böm musiqi alətləri ustası R.Qreve ilə birgə fleyta alə­ti­nin emalatxanasını yaradır və burada yeni klapan sistemi üzərində işə baş­layır. Onların birgə yaratdıqları ilk nümunə 8 və 9 klapanlı alətə çevrilir. Bu modelin tarixdə adı “Tromisiya” kimi qeyd edilir.

1832-ci ildə fleyta alətinin təkmilləşməsi üzərində çalışan T.Böm əks səmtli, halqalı klapan sistemini yaradır. Bu sistem 9 barmaq vasitəsi ilə 13 səs dəliklərinin bağlanması funksiyasını özündə daşıyır, xromatik qam­ma, ton və yarımton trellərin ifasını asanlaşdırır (1, s. 3-4).

1834-cü ildə T.Böm yaxın dostu, Münhen universitetinin ümumi ge­o­lo­giya və fizika elimləri üzrə mütəxəssisi, professor Karl Emil Şaf­xayt­lın köməyi ilə yeni parabolik başlıqlı silindrik fleytanı yaradır. Böm bu yeni baş­lı­ğın daha çox dolğun və incə səs çıxarmasına nail olmaq, parabolik, re­zonanslı etmək üçün alətin hazırlanmasında əlvan metallardan istifadə edir. Lakin çox təcrübələrdən sonra o, 1847-ci ildə bu başlığın qiymətli me­tal olan gümüşdən düzəlməsinə qərar verir. T.Bömün fleyta alətinin gümüşdən hazırlamasından uzun illər keçməsinə baxmayaraq, XXI əsrdə də belə gümüş fleytalara təlabat azalmır.

T.Bömün yaratdığı klapan sistemi 1847-ci ildən Avropanın məşhur musiqi alətləri emalatxanalarında hazırlanmağa başlanır. T.Bömün mexa­ni­zim sistemi nəfəs alətləri tarixində, onların inkşafında böyük rolu olmuşdur. Uzun illər ərzində fleyta ifaçılarının ən çox müraciət etdikləri alətlər – Bömün klapan sistemli fleytaları bir çox nəfəs alətlərinin me­xa­nizm­li sistemlərinin əsası olub. T.Bömün yaratdığı bu innovassiya za­ma­nın­da bütün nəfəs alətlərinin təkmilləşməsinə böyük təkan verib. T.Bö­mün səyləri və əməyi nəticəsində yaranmış alətlər özündən sonrakı gə­lə­cək nəsillərə bir töhfədir (6, s. 9).

Fleyta alətinin tarixində öz yaradıcılıq töhfələrini əsirgəməyən məhşur insanlardan biridə Ser Ceyms Gelveydir.

Ceyms Gelvey (James Galway, 1939) – “Qızıl fleytalı insan” ləqəbli, dünyanın ən məş­­hur fleyta ifaçılarından biridir. Britanya əsilli Ser Ceyms Gelvey ca­van yaşlarından fleyta alətində ifa etməyə başlamış və Avropanın ən nü­fuz­lu musiqi təhsil ocaqları – London Kral Akade­mi­ya­sı, Gildxol mu­siqi və teatr məktəbi, Paris konservatoriyasında bu sənətin sirlərinə yiyələn­miş­­dir.

ceyms-gelvey

Professional karyerasını Ceyms Gelvey Kral nəfəs alətləri orkestrində başlamış, sonra Şekspir teatrının or­kes­trində və BBC-nin simfonik or­kes­­trində davam etdirmişdir (2, s. 7).

1967-ci ildə London simfonik or­kes­­trinin, 1967-69-cu illərdə Kral fi­lar­moniyasının simfonik orkes­tri­nin, 1969-75-ci illərdə isə Berlin filarmonik orkestrinin solisti vəzifəsində fə­a­liyyət göstərmişdir (5).

Ser Ceyms Gelveyin repertuarında musiqi şedevrləri, klassik musiqi in­ciləri olmuş əsərlər, dahi Vivaldi, Bax, Motsart, Şubert, Ştraus və b. bəstəkarların əsərlərinə böyük yer ayrılmışdır. Buna baxmayaraq Gelvey müasir və populyar musiqi ilə də çox maraqlanır, C.Korilyano, L.Liber­man kimi bəstəkarlarla həmkarlıq edərək onların əsərlərini ifa edir.

Ceyms Gelvey zamanının ən məhşur ifaçılarından biri olmaqla bəra­bər müəllimlik fəaliyyətində də böyük nailiyyətlər qazanıb. Onun tələbə­lə­ri arasında məşhur fleyta ifaçıları – R.Tervizani, A.Oliva, B.Evcil kimi ifaçıların adı var. Sıx qastrol və iş cədvəlinə baxmayaraq C.Gelvey bey­nəl­xalq fleyta ifaçılığı məktəbini idarə edir və hər yay İsveçrədə dünya­nın hər yerindən gələn fleyta ifaçıları ilə professional görüşlər keçirir, on­la­ra ifa tərzi və ifa çətinliklərində kömək olacaq tövsiyələrini verir. Bu­nun­la da o, ifaçılıq sənətinə öz böyük töhfəsini bəxş edir. İfası, yara­dı­cı­lı­ğı və sənəti ilə hər an fleyta ifaçılıq sənətini ucaldan, onun yeni səhifəsini ya­zan Ser Ceyms Gelvey öz sehrli musiqi dunyasını insanlara çatdıran və sənətinin sirlərini açıq­la­ma­ğı bacaran şəxsiyyətdir.

Əmək və yaradıcılıqları ilə məşhurlaşan şəxsiyyətlərdən, fleyta tari­xin­də əks olunan görkəmli sənətkarlardan söz açarkən tanınmış fleyta ifa­çı­sı azərbaycanlı Ələkbər İsgəndərovu unutmaq mümkün deyil.

Ələkbər İskəndərov (1921-2006) – Nadir istedada malık bu insan Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademi­ya­sının “Nəfəs və zərb alətləri” fakültəsinin, fleyta sinifinin adını ucaltmış, dahi pedaqoq və məşhur ifaçıdır. Professor, xalq artisti adlarına layiq görülmüş Ələkbər İskəndərov həyatının çox his­səsini Azərbaycanın ifaçılıq sənətinin təb­liğinə həsr etmiş, pedaqoji istedadı ilə və bir çox ölkələrdə ifaçılığı ilə böyük şöhrət qazan­mış­dır.

l-kb-r-isk-nd-rov

1945-50-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Kon­ser­vatoriyasında P.N.Zilbermanın sinfində təh­sil almış Ə.İskəndərov 30 ildən artıq M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının simfonik orkestrinin əvəzolunmaz solisti olub. Bu illər ərzində dahi Maestro Niyazi, N.Paxlin, G.Rojdestvenski, M.Şos­ta­koviç və b. məşhur dirijorlarla çıxış etmişdir (3, s.1).

Yaradıcılıq fəaliyyətini heç bir zaman dayandırmayan, Azərbaycanın ifaçılıq sə­nə­tinin təbliğatını öz həyatının vacib məqsədinə çevirmiş Ə.İskəndərov müntəzəm olaraq dövlət radio və televiziyasında çıxış edirdi. O, F.Əmirovn “Lirik mahnı”, R.Hacıyevin “Mahnı”, T.Quliyevin “Sə­hər”, A.Məliko­vun “Kontertino” kimi əsərləri dinləyiciyə yüksək ifa­çı­lıq zövqü ilə çatdıraraq sevdirməyi bacar­mışdır.

Dahi pedaqoq və məşhur ifaçı olan Ələkbər İskəndərov elmi əsərləri ilə də sənətsevərlərə öz töhfəsini əsirgəməyib. Onun yazdığı “Azər­bay­can bəstə­karlarının yaradıcılığında fleyta aləti” elmi işi buna misal ola bi­lər. Bundan əlavə fleyta aləti üçün bir sıra orijinal əsərlər, metodik işlər və s. Ələkbər İskəndərovun yaradıcılığında vacib yer tutur.

1950-1975-ci illərdə Azərbaycan dövlət radio və televiziyasının nəfəs alətlərindən ibarət kvintetin bədii rəhbəri və solisti, 1979-cu ildən Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının İnstrumental triosunun bədii rəhbəri olmuş Ələkbər İskəndərov pedaqoji və ifaçılıq fəaliyyətində çoxşaxəli istedadını maksimal dərəcədə nümayiş etdirmiş şəxsiyyətlərdəndir (3).

Həyatının sonuna qədər Bakı Musiqi Akademiyasında dərs demiş, sö­zün əsl mənasında pedaqoq olmuş Ə.İskəndərovun sinifində Xalq ar­tis­ti, pro­fessor M.Ağamalızadə, Respublikanın Əməkdar İncəsənət Xadimi, fəl­səfə elmləri doktoru R.Hacıyev, xalq artisti, professor Y.Axundzadə, əməktar artist R.Babayev, Ç.Babayev, R.Həmidov, T.Əliyev, A.Davıdov, T.Seyidəmirov, O.Bağırova, E.Mustafayev və s. məşhur fleyta ifaçıları təhsil almışlar (3).

Ələkbər Mirzə oğlu İskəndərovun yaradıcılığı Azərbaycan ifaçılıq sə­nə­tinin tarix səhifələrinə qızıl hərflərlə həkk olunmuşdur.

 

ƏDƏBİYYAT: 

  1. Платонов Н.И. Школа игры на флейте. М.: Mузыка, 1999, 157 с.
  2. Джеймс Гэлвэй. Биография. Чеппел, 1978.
  3. Ахундзаде  Ю. Е. Из истории класса флейты бакинской музыкальной академии им. Уз.Гаджибейли // “Harmony” jurnalı, 2010. URL:http://harmony.musigi-dunya.az/rus/reader.asp?s=1&txtid=521
  1. Vikipediya T.Böm. URL:https://ru.wikipedia.org/wiki/ Бём,_Теобальд
  2. C. Gelveyin rəsmi saytı URL:http://jamesgalway.com/index.php?page=about&family=bio
  3. T.Böm. Über den Flötenbau und die neuesten Verbesserungen desselben. Mayn, Münxen 1847 (Translated by D.C. Miller, S.Baron Dover Publications inc.1964 Minola N.Y 11501) URL:https://books.google.ru/books?id=RYetl-gE4PAC&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false

 

Наргиз БАБАЕВА

Артистка оркестра

Азербайджанского Государственного Музыкального Театра

ЗНАМЕНИТЫЕ ИСПОЛНИТЕЛИ НА  ФЛЕЙТЕ

Резюме

В представленной статье в историческом ракурсе раскрывается развитие флейтового  исполнительского искусство. Рассматривается творчество получивших мировую славу флейтистов разных стран.

В данной статье подчеркнут вклад в развитие флейтового искусство таких известных флейтистов как Т.Бьом, Дж. Гэлвэй А.Искендеров.

Ключевые слова: Флейта, Т.Бьом, Дж. Гэлвэй, А.Искендеров

                                  

Nargiz BABAEVA

Artist orchestra of

Azerbaijan State Musical Theatre

WELL-KNOWN FLUTISTS

Summary

The article talks about historical development of flute’s art and also creative development of T. Boehm, J. Galway and A. Iskenderov. The author is analyzed of development of flute’s art.

Key words: flute, T. Boehm, J. Galway, A. Iskenderov

 

Rəyçilər:   

professor Ağaverdi Paşayev;

professor Müzəffər Ağamalızadə.

Mövzuya uyğun