AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 3, 2015

 

             

 Vəfa ABBASOVA

                                                                              AMK-nın dissertantı

 

Avropa və rus musiqisində Şərq mövzusunun təcəssümünə dair

 

Açar sözlər: Şərq-Qərb musiqi əlaqələri, oriyentalizm, müasir musiqi, E.Artemyev, S.Qubaydulina

Müasir dövrdə istənilən incəsənət sahəsinin, yaradıcılığin inkişafını və ümumiyyətlə mövcudluğunu  şərtləndirən, onu  dünya vətəndaşı üçün maraqlı edən əsas səbəblərdən biri də təq­dim olunan məhsulun mədəniyyətlərarası dialoqa və onlar arasındakı da­xi­li əlaqələrə söykənməsidir. Hal-hazırda mədəni sferada bu əlaqənin ma­raq­lı təzahür formalarını sezmək olar. Milli mədəniyyət­lərarası inte­qra­si­ya fonunda incəsənətin bütün sahələrinin, xüsusən də musiqinin yeni proqressiv ideyalarla, məzmun və formalarla, ifadə vasitələri ilə zəngin­ləş­mə­sinin şahidi oluruq.

Ümumiyyətlə, bəşəri mədəni əlaqələrin vacibliyi bir sıra dovlət struk­turları tərəfindən də ciddi şəkildə araşdırılır. Bu məsələnin müxtəlif as­pekt­ləri filosoflar, politoloq, iqtisadiyyatçı, həmçinin mədəniyyətşü­nas­lar tərəfindən tez-tez müzakirə obyektinə çevrilir. Qloballaşma müasir döv­rü­müzü xarakterizə edən əsas xüsusiyyətdir və bundan irəli gələn multi­kul­turalizm, onun mürəkkəb qlobal proseslər fonunda təzahür formaları bir sira müzakirələrin əsas mübahisə obyektidir. Təsadüfi deyil ki, 2001-ci ildə YUNESKO dünyada sülhün ən yaxşı qarantı kimi çıxış edə bilə­cək “Mədəniyyətlərarası dialoq haqqinda beynəlxalq normativ sənəd”i qə­bul etmişdir. Beynəlxalq qurumda ilk dəfə olaraq mədəni irsin müxtə­lif­liyinə ümumbəşəri sərvət kimi yanaşılaraq, onun canlı təbiətdəki bio­müx­təliflik, rəngarənglik qədər əhəmiyyətli olduğu vurğulanıb. Bu sənə­din Beynəlxalq İnsan Haqları haqqında deklarasiya qədər əhəmiy­yətli ol­du­ğu YUNESKO-nun baş direktoru K.Matsura tərəfindən də xüsusi qeyd edilib.

Şərqlə Qərb mədəniyyətləri arasında əlaqələrin tarixi qədimdir. Zaman keçdikcə, yeni sosial, iqtisadi, siyasi dəyişikliklər fonunda isə bu münasi­bətlərdə müəyyən tarixi mərhələlərin mövcud olduğunu deməliyik. Belə ki, XIX əsrdən başlayaraq Şərq musiqi mədəniyyəti haqqında təsəvvür­lərin artması davamlı inkişaf edən Şərq-Qərb mədəniyyətlərarası dialo­qun daha aktiv fazasına gətirib cıxarir. N.Konrad bunu “Avropa və qeyri-Av­ropa xalqlarının mədəniyyətini bir-birindən ayıran çin səddi artıq da­ğı­lıb” fikri ilə ifadə edir (1, s. 128).

Musiqişünaslar Avropa və rus bəstəkarla­rı­nın yaradıcılığında Şərq möv­­zusuna müraciət olunmasının müxtəlif metod­la­rı­nı qeyd edirlər. İngi­lis musiqişünası M.Karner bəstəka­rın mu­siqi dilin­dən çıxış edərək Şərq mu­siqisinə müraciət etmənin əsas 3 səbə­bini ön pla­­na çə­kir: 1. Ekzotik ele­mentlər yalnız əsərə müəyyən cazibə və “şarm” ver­mək üçün istifadə olunur; 2. Ekzotik tonal sistemlər bəstəkarın öz üs­lu­bunun tərkib hissəsi ki­mi çıxış edir; 3. Ekzotika stilizasiya kimi istifadə olunaraq yeni musiqi üs­lubunun yaranmasına öz xidmətini göstərir (2, s. 66).

Həmçinin bəstəkarın yaradıcılığındakı Şərq meyllərini kulturoloji ba­xım­dan araşdıraraq onun (bəstəkarın) estetikasında, fəlsəfi baxışlarında bu mövzunun nə dərəcədə əhəmiyyətli olub-olmaması ilə də izah etmək olar. Bu zaman da bir sıra istifadə metodlarının ümumiləşdirilmiş xüsu­siy­yətlərini qeyd etmək lazımdır. Bəzi hallarda Şərq elementləri sırf de­ko­rativ funksiya daşıyaraq ümumi dramaturgiyanın məntiqi ardıcıl­lı­ğına xə­ləl gətirməyərək təqdim edilir. Həmçinin bəzi bəstəkarlar yad mate­ri­al­dan müəyyən boşluğu doldurmaq üçün, mövcud olduğu ənənədə hiss et­di­yi qeyri-resurs vəziyyəti kompensasiya etmək üçün istifadə edə bilər (bu hal XX əsrin bəzi bəstəkarlarının yaradıcılığında daha çox özunu gös­tərir). Bəzən isə bəstəkar yaradıcılığının müəyyən mərhələ­sində ta­ma­mi­lə yad mədəniyyətin təsiri altına düşərək, onun təmsilçisi və ya yalnız bu fərqlilik fonunda ozünü dərk etmə kimi fürsətdən istifadə edir. Qeyd olu­nan xüsusiyyətləri Avropa və rus bəstəkarlarının yaradı­cılığında ar­dı­cıl şəkildə müşahidə etmək olar. Musiqi tarixinə nəzər salsaq görərik ki, hələ XVIII əsrin Vyana klassiki olan Mosartın yara­dıcılığı, daha dəqiq de­sək, onun “Seraldan qaçış” operası parlaq Şərq obrazları ilə zəngindir.

Bu, bəstəkarın Şərqlə bağlı yeganə əsəri deyil. “Alla turka” rondosu, Skripka konserti, “Zaida” zinqşpili də Türkiyə-Avstriya tarixi əlaqə­lə­ri­nin (Osmanlı imperiyasının hücumları və s.) nəticəsi olaraq V.A.Mosar­tın yaradıcılığında özünü göstərir.

Daha sonralar romantizm dövrünün nümayəndələri üçün onlara yad, fərqli bir dünyagörüşünü, mədəniyyəti başa düşmənin özü yaradıcılıqda ye­ni imkanlar yaradır. Daxili mənəvi resurslarını itirməyən Şərq aləmi bəs­təkarların böyük marağına səbəb olur. Eyni zamanda Şərq daha çox ümumiləşdirilmiş kateqoriya kimi, onun təzahür formaları isə bir qədər şər­ti xarakter daşıyaraq təsvir edilir.

Zaman keçdikcə musiqi oriyentalizmi daha dəqiq xarakter daşımağa başlayır, uzaq və yaxın Şərq ölkələri konkret musiqi melodiyaları, lad-mə­qam və ritmləri ilə təsvir olunur. Bu baxımdan J.Bizenin “Mirva­ri axtaranlar”, K.Sen-Sansın “Samson və Dalila”, L.Delibin “Lakme” ope­­ralarını, K.Debüssi, M.Ravel və başqa bəstəkarların yaradıcılığını gös­tərə bilərik.

Rus musiqi tarixinə gəldikdə, bildiyimiz kimi, Şərq folklor material­la­rı­na müraciət edən ilk bəstəkar M.İ.Qlinka olub. Onun “Ruslan və Lyud­mi­la” operasındakı Şərq səhnələri dramaturji əhəmiyyətə malikdir. III akt­­da Azərbaycan xalq mahnısının istifadə edildiyi “Fars qızlarının xo­ru”, daha sonrakı Şərq rəqsləri bəstəkar tərəfindən ustalıqla orkestrləş­di­ri­lib. Məhz bu səhnələr ilə rus musiqi mədəniyyətindəki Şərq movzusu –oriyentalizmin başlanğıcının qoyulduğunu qeyd etməliyik. Bu yolda Qlin­­kanın ən gözəl davamçıları çox aktiv şəkildə, xüsusən opera jan­rın­da Şərq mövzularına müraciət edən “Qüdrətli dəstə” bəstəkarları oldu. Mə­sələn, A.Borodinin “Knyaz İqor” operasında Şərq səhnələri­nin çox bö­­­­­yük rolunun olması bəstəkarın bu səhnələrin təsvirinə qə­dim rus ob­raz­la­rı qədər əhəmiyyət verməsi ilə izah oluna bilər. Digər nümunə kimi M.Mu­sorqskinin “Salambo” və “Xovanşina”, R.Kor­sa­kovun isə “Mla­da”, “Skazaniye o nevidemom qrade Kiteje”, “Qızıl xo­ruz” opera­la­rı­nı qeyd e­də bilərik.

Şərq obrazlarının dərindən mənimsənilməsi baxımından bu dövr bəs­tə­karlarının instrumental əsərlərinin də böyük əhəmiyyəti var. İnstru­men­tal əsərlərin musiqi dilində daha çox folklor materiallarından sitat şək­lin­də istifadə olunması, maraqlı məqam-harmonik dönmələr və ritmlərə mü­ra­ciət olunmalar diqqəti cəlb edir. Ən dəyərli nümunələr kimi M.A.Ba­la­ki­revin “İslamey” fantaziyası və “Tamara” simfonik poemasını, A.Bo­ro­di­nin “Orta Asiya çollərində” simfonik lövhəsini və əlbəttə ki, N.Rimski-Korsakovun “Antar” və “Şəhrizad” simfonik süitalarının adla­rını çəkmə­li­yik. Bu dövr bəstəkarları arasında musiqişünas B.Asafyev xüsusi olaraq A.Q.Rubinşteyni qeyd edirdi. Bir çox əsərlərindən nümu­nələr gətirərək onun “şübhəsiz Şərq hissiyatına” (3, s. 34) malik olduğunu qeyd edirdi.

Növbəti XX əsr artıq Avropa və Rus mədəniyyətinin inkişaf para­metr­lərini təyin edəcək yeni yaradıcı kontekstlərin meydana gəldiyi mü­rək­kəb bir dövrdür. Bəstəkarların yeni musiqi təfəkkürü nümayiş etdi­rərək ta­ma­mi­lə fərqli, həmçinin fərdi və yeni metodlara müraciəti, forma, harmonik dil, ritmika və bir çox digər komponentlərdəki yeni mə­qamlar bü dövrün xa­rakterik xüsusiyyətlərini təşkil edir. Transsendental meyllər, mistik və di­ni mövzuların əhəmiyyəti və bundan irəli gələrək Şərq aləminin bir sıra bəstəkarlar üçün çox cəlbedici göründuyunu deyə bilərik.

Rusiyada Şərq mövzularına müraciətdə yeni tərz, məsələnin mənəvi tə­rəflərinə, fəlsəfəsinə varmaqla müraciət olunması baxımından Skryabi­nin yaradıcılığı böyük əhəmiyyət kəsb edir. Rus bəstəkarlarından ən çox və xüsusi şəkildə bu aləmlə əlaqə yarada bilən bəstəkar öz mistik ideyala­rının, yaradıcı proyektlərinin başlanğıcını buradan götürür. Onun Bart və Y.Blavatskayanın əsərləri, “Upanişada”lar və Buddanın həyatı ilə dərin­dən maraqlanması faktları da bundan irəli gəlirdi. “İlahi poema”nın his­sə­­lə­rinin hind fəlsəfəsinin əsas ideyası olan “sansaraya” uyğunlaş­dı­rıl­ma­sı, digər əsərlərində də bu ideyalardan qaynaqlanaraq strukturu təş­kil et­mə­si, onun üçün bu mövzunun nə qədər əhəmiyyətli olmasından xəbər ve­rir.

Bu baxımdan Skryabin qədər avanqard musiqinin aparıcı simaların­dan biri olan Con Keycin yaradıcılığında, əsərlərinin məzmununda da hind və çin fəlsəfəsinin, dini baxışlarının əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Müasirləri olan minimalist bəstəkarlar Lui Harrison (çin musiqisindən qaynaqlanan “Skripka və müxtəlif alətlər üçün musiqi”) və Henri Koueldən (kamera or­kestri üçün “Fars silsiləsi” – İrana həsr edilib) fəqrli olaraq heç zaman konkret Şərq musiqi motivlərinə müraciət etməsə də, yaradıcılığının əsas qayəsi olan səssizlikdəki səs fenomeni, meditasiyaya meyllilik, struktur­dakı səbəb və nəticə ardıcıllğı, alətlərin istifadə olunması prinsiplərin­də təsiri altında olduğu aləmin əks edildiyini deyə bilərik. Hətta müəyyən dövrdə onun əsərlərini “Dəyişikliklər kitabı”na əsasən, fala baxmaqla və ya müxtəlif astroloji xəritələrin köməyi ilə yazması halları da məlumdur.

XX əsrin II yarısında Şərq simvolikası, məzmunu ilə fərqlənən iki bəs­təkarın əsərləri üzərində isə daha ətraflı dayanmaq istərdik. Müasir döv­rün ən maraqlı və dəyərli bəstəkarlarindan biri olan E.Artemyevin bir əsəri Azərbaycan və ümumiyyətlə, Şərq dinləyicisinə çox gözəl tanış­dır. Elektron musiqi sahəsinin ən parlaq nümayəndələrindən olan E.Ar­tem­yev öz yaradıcı ideyalarını bu sahədə reallaşdırmağa üstünlük ve­rir. 1960-cı ildə riyaziyyatçı-mühəndis E.A.Murzinin icad etdiyi və A.Skr­ya­binin şərəfinə ANS adlandırdığı fotoelektron sintezator o dövrün bir çox bəstəkarlarının – A.Şnitke, E.Denisov, S.Qubaydulinanın həmçi­nin Ar­tem­yevin diqqətini cəlb edir. E.A.Murzin D.Şostakoviçin komək­liyi ilə Elektron Musiqi Studiyası yaradan zaman E.Artemyev burada işləmək qə­rarına gəlir. Onun musiqi aləmi çox rəngarəng, maraqlı və qeyri-adidir. Müraciət etdiyi mövzuların genişliyi isə yəqin ki, onun uzun müddət kino musiqisi sahəsində işləməsi ilə şərtləndirilir. Belə ki, bəstəkar digərləri ilə yanaşı uzun illər XX əsrin ən məhşür rejissoru olan A.Tarkovski ilə ça­lışmışdır. Bu yaradıcı tandem sayəsində öz dərin mənası, obrazlılığı ilə in­sanda yeni hisslər, maraqlı emosyalar yarada bilən əsərlər meydana gə­lir. E.Artemyevin rejissorun bir sıra filmlərinə yazdığı musiqi nümu­nələri yalnız fon və ya müəyyən emosional boşluqları doldurmaq məq­sədi daşı­mır. Bu musiqi ayrıca qəhrəman səviyyəsinə qədər yuksələ­rək məzmu­nun açılmasına, qavranılmasına xidmət edən əsas amillərdən biri kimi çı­xış edir. Mürəkkəb assossiativ mənaları, obraz – simvolları yarada bilmə­si, həmçinin musiqinin audiovizual əhvali-ruhiyyəyə malik olması A.Tar­kov­skinin butun yaradıcı tələblərinə uyğun gəlirdi. 1972-ci ildə o “Sol­ya­ris”, 1975-ci ildə”Zerkalo” və 1980-ci ildə “Stalker” filmlərinə musiqi bəs­tələyir. Bununla yanaşı, “Solyaris”də bəstəkar filmin bütün səs sfera­sı­nın yaradıcısı kimi çıxış edir və ilk dəfə olaraq elektron musiqi par­ti­tu­ra­sını yaradır. E.Artemyevin yaradıcılığını yada salmaqda bizim məqsə­di­miz onun “Stalker” filminə yazdığı ecazkar musiqi və onun bura­da “Bayatı-Şiraz” muğamından necə istifadə etməsinə nəzər salmaqdır. “Stal­ker” filminin yaranması bir sıra çətinliklərlə müşayiət olundu­ğun­dan (filmin ilk variantının texniki səbəblərə görə yararsız olması, ope­ra­tor­la münaqişə, maddi təminatsızlıq və s.) rejissor filmin musiqi atmos­fe­ri barədə dəqiq bir rəy bildirmir. A.Tarkovski üçün dəqiq olan yalnız film­də Şərq-Qərb sintezinə əsaslanan musiqi motivinin vacibliyi idi. Bu­nun­la belə onun Kiplinqin məşhur “Şərq və Qərb bir yerdə mövcud ol­sa­lar da, heç bir zaman bir-birilərini anlaya bilməyə­cəklər” fikrini xatırla­ma­sını da bəstəkar qeyd edir. Rejissorun ideyasın­dan çıxış edərək bəstə­kar bu iki mədəniyyətləri aydın xarakterizə edə biləcək musiqi materialı üzərində çalışır. Nəticədə yazılan musiqi rejis­sorun bütün tələblərinə uy­ğun gələrək onun dəyişikliksiz qəbul edilməsi ilə yekunlaşır. Bu filmin mu­siqi özəyini solo tarın ifasında səslənən “Bayatı-Şiraz” muğamı­nın başlanğıc motivi ilə müqəddəs Məryəmə həsr edilmiş XVI əsr İtalyan kilsə melodiyasının əsas motivinin sintezi təşkil edir. Filmin musiqi dra­ma­turgiyasını bəstəkar Qərb və Şərqi aydın xarakterizə edən dinamik sim­volların qarşılıqlı münasibətlərinə tabe etdi­rib. Qərb aləmi Orta əsr alə­ti olan blokfleyta və sintezatorda modelləşdi­rilmiş, bəzən lyutnya, bəzən klavesin, bəzən isə akustik gitaranı xatır­ladan tembrlərlə ifadə edi­lir. Burada müəyyən soyuqluq və sanki kənar­laşdırılmış, uzaqdan öz də­rin­liyi ilə gözəl ahəng yaradan fon üzərində (sonradan növbə ilə bu melo­di­ya fon deyil, fiqur kimi çıxış edəcək) tarın ifasında motiv səslənir. Elek­tron alətin tembr imkanlarından istifadə edərək, bəstəkar tarın melo­di­yasını bir qədər də rəng çalarları baxımından dərinləşdirərək onu mayə to­nu üzərində təqdim edir. Tarın melodiyası sanki kosmik fəzadan axa­raq ecazkar effekt yaradır. Bunu bəstəkarın dediyinə görə rejissor da xü­su­si olaraq qeyd edir. “Stalker” filmində Qərb mövzusunun və bütöv­lük­də musiqi təfəkkürü sisteminin Şərq musiqi ənənələrinə asimilə olması­nın şahidi oluruq. Daha sonra bəstəkar filmin musiqisi əsasında “Medita­si­ya” əsərini tərtib edir. Bundan başqa bəstə­karın “Stalker”, “Zerkalo” və “Solyaris” filmlərinə yazdığı bütün musiqi materialı ayrıca disk şəklində buraxılmış və musiqi ictimaiyyətinin böyük marağına səbəb ol­muşdur.  XX əsrin ən dahi, ideyalarının dərinliyinə görə bütün dünyanı sar­sıda bilmiş rejissoru A.Tarkovskinin filmlərinin E.Artemyevin musiqi sferası ilə əhatə olunması onların emo­sional təsirinin qat-qat artmasına xid­mət edir. Bir sıra kinoşünasların bəstə­karın musiqisini yalniz müşayiət xa­rakteri daşimasını, kənarlaş­dı­rılmış mövqeyə malik olmasını qeyd et­mə­sinə baxmayaraq onların sonradan müstəqil əsər kimi uğur qazanması bunun əksini sübüt edir.

Şərq və Qərb mədəniyyətlərarası dialoqundan danışan zaman XX əs­rin II yarısının musiqi tarixində ən əhəmiyyətli yerlərdən birini tut­muş, ya­radıcılığı yalnız rus deyil, bütün dünya musiqi tarixi üçün böyük əhə­miy­yət kəsb edən S.Qubaydulinanı qeyd etməmək mümkün de­yil. Mu­siqi üslubu ötən əsrin 60-cı illərində formalaşmış bəstəkarın qarşı­sına qoy­du­ğu məqsədlərdən biri bu iki fərqli mədəniyyətlərin sintezinə nail olmaq, eyni zamanda bütün bunları vahid üslub çərçivəsində üzvi şəkildə birləş­dir­məklə əsərdəki daxili harmoniyanı əldə edə bilməkdir. Ümumiyyətlə, bu bəstəkar üçün əsərlərinin dərin mənəvi kontekstə malik olmasının bö­yük rolu var. S.Qubaydulinanın çoxlu sayda müxtəlif janrlı əsərləri sıra­sın­dan 1968-ci ildə yazdığı “Memfisdə gecə” («Ночь в Мемфисе») və 1969-cu ildə yazdığı “Rubayat” kantataları və “Sevinc və kədər bağçası” («Сад радости и печали») – fleyta, alt və arfa üçün yazılmış pyesi incə şərq koloriti ilə digərlərindən seçilir.

“Memfisdə gecə” kantatası metso-soprano, kişi xoru (fonoqram ifada) və kamera orkestri üçün yazılıb. Məşhur şairə A.Axmatova və V.Pota­po­va məhz kantata üçün qədim Misir poeziyası nümunələrini tərcümə ediblər. Kantata 7 hissədən ibarətdir. Onlardan ikisi instrumental hissə­dir: 1. “Gecə, mənə dünyanı bəxş elə” («О ночь, даруй мне мир»), 2. “Aramlı zərbələr sənin uğrunda” («Мирные удары наши для тебя»), “Göy yerə qarışıb” («Небо смешалось с землей»), “Sənin böyüklü­yün­dən vəcdə gəlirik” («Мы радуемся величеству твоему») 3. İnstru­mental hissə . 4. “Ürəyimi kimə açım” («Кому мне открытся сегодня»), “Küllü cahan sultanı ” («Ты владычица всего»), 5. İnstrumental fuqa, 6. “İndi mənə ölüm xəstənin şəfa tapması kimi görünür” («Мне смерть представляется ныне исцелением больного») 7. “Ürəyini ovut” («Утешь свое сердце»). Bu əsərdə Qərb dünyagörüşündən fərqli olan Şərq fəlsəfəsini anlamağa, onu ifadə etməyə doğru böyük addım atılıb. Bəstəkar müsahibələrinin birində qeyd etdiyi kimi mərasim himnləri və meditasiya lirikasına müraciət etməsi ilə məzmundakı dualizmi təmin et­miş, dramaturgiyanı isə şəxsi və obyektiv, müşahidə və aktivlik, daxili və xa­rici kimi kontrast məhfumlara əsaslanaraq qurmuşdur. Təfəkkürün kol­lektiv və individual yanaşma tərzini ortaya qoyan bu vacib məqam əsərin kompozisiyasında da özünü göstərir. Belə ki, kişi xoru və barito­n par­ti­ya­sının lentə yazılaraq zalda dinamiklər vasitəsilə səsləndiril­məsi məhz bu ideyaya xidmət edir. Seriya texnikasında yazılmasına baxmayaraq kan­tatada bəstəkar canlı, axıcı vokal partiya yarada bilmiş, şərti ekzotik mə­qamlardan demək olar ki, uzaq duraraq diqqətini əsərin əsas mənası, fəlsəfəsi üzərində cəmləmişdir.

Digər Şərq kantatası olan “Rübayat” Xaqani, Hafiz və Ö.Xəyyamın söz­lərinə yazılıb. Şərq ədəbiyyatının əbədi tənhalıq, sevgi, kədər, ilahi eşq kimi mövzularına müraciət etməklə S.Qubaydulina bu mövzularda dün­yaya olan dərin humanistik baxışlarının əksini tapa bilib. 9 rübai (tər­cü­mə – V.Derjavinin) üzərində qurulan kantatanın vokal və orkestr palit­rası çox rəngarəngdir. Ümumiyyətlə, bu əsərdə rus vokal musiqisinin in­ki­şafına böyük töhfələr vermiş bəstəkar orkestr ilə səsin ən dərin, üzvi sin­tezini nümayiş etdirir.

Nəhayət, bu dəfə mətn deyil, yalnız musiqi dili, melizmatikası, alət­lər­a­rası dialoqun spesifik xüsusiyyətləri ilə Şərq ab-havası təqdim olu­nan “Sevinc və kədər bağı” («Сад радости и печали») pyesi. Bəstəkarın Şərq mövzusu ilə əlaqəli bizə məlum olan sonuncu əsəri 1980-ci ildə fleyta, alt və arfa üçün yazılmışdır. Bu əsərdə melodiyanın incə, Şərqə xas olan naxışvariliyi xüsusi qeyd edilməlidr. Bəstəkarın digər kamera əsər­lərində də sevə-sevə istifadə etdiyi alətlərin qeyri-adi tembr kom­po­zi­siyaları yaratması vacib dramaturji məqamlardan biridir.

Əlbəttə, müasir Avropa və rus bəstəkarlarının yaradıcılığında Şərq möv­­­zusundan danışarkən yuxarıda adları sadalanan bəstəkarların yara­dıcılığı ilə kifayətlənmək olmaz. Bu sahə xarakterinə görə çox dinamik, daimi yenilənərək maraq dairəsinə düşə biləcək bir mövzu olduğundan daha dərin və ətraflı araşdırma tələb edir.

ƏDƏBİYYAT:

  1. Конрад Н. Запад и Восток: Статьи. М.: Наука, 1966, 519 с.; (2-е изд.) М.: Наука, 1972, 496 с.
  2. Carner M. The exotic element in Puccini // Of men and musik. London, 1944.
  3. Асафьев Б.В. Антон Григорьевич Рубинштейн в его музы­каль­ной деятельности и отзывах современников. М.: Музгиз, 1929, 156 с.
  4. Dadaşzadə Z.A. “Müasir musiqi” seminarı üzrə BMA-nın bakalavr pilləsində təhsil alan tələbələri üçün proqram. B.: Təhsil Nazirliyi, 2000.
  5. Чач Е.А. Ориентальный контекст серебряного века. // Омский Научный Вестник №1 (85), 2010.
  6. Борисова М.О. Дж.Кейдж. Паломничество в страну Востока. // Журнал Известия Российского государственного педагогического университета им. А.И.Герцена, Выпуск №146, 2012.
  7. Сайдашева З.Н. Татарская музыка в контексте «Восток и Запад»: к проблеме «Европеизация». // Вестник Казанского государственного университета культуры и искусствa, Выпуск №1, 2012.

 

 Вафа АББАСОВА

Диссертант АНК

О ВОПЛОЩЕНИИ ВОСТОЧНОЙ ТЕМЫ В ЕВРОПЕЙСКОЙ  И РУССКОЙ  MУЗЫКЕ

Резюме

Статья посвящена проблеме изучения музыкальных взаимосвязей Востока и Запада. Также коротко  рассматривается использование восточной темы в произведениях русских композиторов. Особое внимание уделяется   творчеству композиторов  второй половины ХХ века, в частности, рассматриваются  произведения Э.Артемьева и С.Губайдулиной.

Ключевые слова:  Музыкальные связи Востока и Запада, ориентализм, современная музыка, Э.Артемьев, С.Губайдулина

                                                                                              

 Vafa ABBASOVA

Dissertator  ANC

ON THE FORM OF  USE OF EASTERN THREADS IN THE  EUROPEAN AND RUSSIAN MUSIC

Resume

Cultural relations between the West and East has a rich and long history. Development of these cultural relations can be aware from composer’s creativity. During the second half of the 20th century, most European and Russian composers delved into Eastern music. The article mainly deals with the composers’ attitude towards the subject and their methods of using the elements of eastern music.

Key words: East-West music relations, orientalism, modern music, E.Artemyev, S.Gubaydulina

 

Rəyçilər:

dosent S.Hüseynova;

dosent C.Məmmədova.

Mövzuya uyğun