AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 4, 2015

 

 

Aysu SADIQOVA

                                                                         AMK-nın müəllimi

 

 S.Ələsgərovun balaban və orkestr üçün “Xəyala dalarkən” əsərində məqam-intonasiya xüsusiyyətləri

 

Açar sözlər: balaban, orkestr, muğam, lad-intonasiya

 

Görkəmli bəstəkar Süleyman Ələsgərovun xalq musiqisindən bəhrə­lə­nən yaradıcılığı mövzu rəngarəngliyi, forma aydınlığı, musiqi dilinin sə­lis­liyi ilə səciyyələnir.

Bəstəkar 1977-ci ildə balaban və xalq çalğı alətləri orkestri üçün “Xə­ya­la dalarkən” əsərini yazmışdır. Azərbaycanın milli xalq çalğı alət­lə­rin­dən biri olan balabana bəstəkar böyük diqqət verib. O, bu aləti kon­sert səhnələri səviyyəsinə çatdırıb. M.Qafarova belə qeyd edir: “Ba­laban xal­qı­mızın geniş yayılan qədim nəfəsli xalq çalğı alətlərindəndir. Bu alətin səslənmə tembri olduqca məlahətli və həzindir. O, transpo­zisiyalı alət sayılır, yəni yazılışından yarım ton aşağı səslənir” [3, s. 74].

“Xəyala dalarkən” əsərini bəstəkar sonradan balaban və fortepiano üçün işləyərək “Sözsüz mahnı”lar məcmuəsinə daxil edib. Biz tədqiqatı­mı­­zı bu əsərin köçürməsi üzərində aparmışıq və əsərdə bəstəkarın Azər­baycan muğam intonasiyalarından rəngarəng və özünəməxsus şəkildə is­ti­fadəsinin bir daha şahidi olacağıq.

Əsər boyu bəstəkar şüştər məqamının intonasiyalarından istifadə et­miş­­­dir. Moderato con moto tempində, 3/4 ölçüdə səslənən əsər  a+b+a1+c+a2 qu­­­ruluşunda, rondo formasındadır. Burada a bölümündə səs­­­lənən şüştər intonasiyaları fa şüştər məqamının səssırasına uyğundur. Bölümün sual cümləsi fa şüştər məqamının yarım kadansına, cavab cüm­lə­si isə tam kadansına istinad edir.

Balaban və fortepiano üçün “Xəyala dalarkən”

x-yala-dalark-n

Burada b bölümündə hümayun intonasiyasına yönəlımə baş verir. Bu in­­to­nasiyalar mi hümayun məqamının tam və yarım kadans pərdələrinə yö­nəlmələrlə özünü göstərir. İntermediya şəkilində əsas mövzunun mü­şa­yi­ətli səslənməsindən sonra c bölümünə keçid baş verir. Keçidlər forte­pi­a­no partiyasında səslənir.

Burada bəstəkar intonasiyaların özünəməxsus istifadə üsullarına əsas­lan­maqla bir manevr edərək şur intonasiyalarına keçid edir. Bu intonasi­ya­lar “si bemol” şur məqamının səssırasına uyğundur. Burada fortepi­a­no­nun müşayiəti partiyasındakı 16-lıq notların sağ və sol əldə ardıcıl, oste­na­tolu notların istifadəsi ilə diqqət çəkir.

xeyala-dalarken

“Poco a poco ritenuto”da yenidən əvvəlki tonallığa keçid olunur. Rep­ri­za­da a bölümünün təkrarında da bəstəkar maraqlı, özünəməxsus ya­naş­ma tərzinə əsaslanıb. Buradakı səslənmələr sfp nüanslarının istifa­dəsi ilə diq­qə­ti cəlb edir. Bu bölümdə “fa” şüştərdə olsa da əsərin so­nundakı səs­lən­mələr “lya” segahla əvəz olunur. Beləliklə, əsər segah in­to­nasiyaları ilə bi­tir.

xeyala-dalarken2

S.Ələsgərov Azərbaycan musiqi tarixində öz yeri və dəsti-xətti olan bəs­təkardır. Onun yaradıcılığında özünəməxsus üslub, melodiyalarının tək­rarolunmaz intonasiya çalarları mövcuddur. Bəstəkarın əsərləri hamı­nın bədii-estetik zövqünü oxşayır. Yaş çərçivəsindən asılı olmaya­raq bu əsər dillər əzbəridir.

S.Qasımova və N.Bağırov belə qeyd edirlər: “S.Ələsgərov musiqisi üçün şən, sevindirici əhvali-ruhiyyə, emosionallıq, fikrin səmimiyyəti xas­dır. Gü­nün aktual məsələləri, müasirlərimizin həyatı, onların arzu və is­təkləri, Vətənin tərənnümü, adamlarımızın əmək nailiyyətləri – bütün bun­lar S.Ələs­gərovun yaradıcılığında öz canlı əksini tapır. Xalq yaradıcı­lı­ğına xas olan intonasiyalardan, ritmlərdən geniş istifadə edən S.Ələsgə­rov folk­lor sənətinin təkraredilməzliyini, orijinallığını öz əsələrində səmi­mi şə­­kildə ifadə etməyə çalışır. Bu işdə ona xalq musiqiçiləri ilə daimi əla­­qə­si xeyli kömək edir” [4, s. 184].

Əsərlərinin maraqlı orkestrləşmə dili, orkestrə daxil olan alətlərin ay­rı-ayrı qruplarının tembr xüsusiyyətlərini ustalıqla istifadə etməsi onun tar alətinə olan böyük marağı ilə əlaqələndirilir. Əsərlərində zəngin ifadə vasitələrindən, müraciət etdiyi alətlərin bədii-texniki imkanlarının açıb gös­­tərməsində mürəkkəb intonasiya xüsusiyyətlərindən özünəməxsus us­ta­lıqla istifadə edirdi.

Görkəmli bəstəkar pedaqoji fəaliyyətində də gələcək nəsillə­rin key­fiy­yətli musiqi təhsili almasında öz bilik və bacarığını, təcrübəsini əsirgə­mə­­­­yib. Neçə-neçə istedadlı gənclər məhz Süleyman Ələsgərovun xeyir-du­ası ilə musiqi ictimaiyyətində öz layiqli yerlərini tapıblar.

 

ƏDƏBİYYAT: 

  1. Babayev E.Ə. Bəstəkarlarımızın portreti seriyasından (Süleyman Ələs­gə­rov). B.: Azərnəşr, 1993.
  2. Xəlilov V.C. Bəstəkar Süleyman Ələsgərov. B.: İşıq, 1985, 72 s.
  3. Qafarova M.A. Bəstəkar Süleyman Ələsgərov və xalq çalğı alətləri or­kestri. Dərs vəsaiti. B.: ADPU, 2012, 226 s.
  4. Qasımova S.C., Bağırov N.H. Azərbaycan Sovet musiqi ədəbiyyatı. Dərslik. B.: Maarif, 1984, 224 s.

 

Айсу САДЫГОВА

Преподаватель АНК

 ЛАДО-ИНТОНАЦИОННЫХ ОСОБЕННОСТИ ПРОИЗВЕДЕНИЯ  С. АЛЕСКЕРОВА ДЛЯ БАЛАБАНА С ОРКЕСТРОМ «ХЕЯЛА ДАЛАРКЕН» (ПОГРУЗИВШИЙСЯ  В МЕЧТАНИЯ)

Резюме

Произве­де­ние «Хеяла даларкен» (Погрузившийся в мечтания) для балабана с оркестром Сулеймана Алескерова было написано в 1977 году. В статье анализируются ладо-интонационные особенности  данного произведения.

 Ключевые слова: балабан, оркестр, мугам, ладо-интонации

  

Aysu SADIQOVA

Lecturer of ANC

FRET INTONATION FEATURES OF S. ALASGEROV’S “LOSTING IN THOUGHTS” (XEYALA DALARKEN) PLAY FOR BALABAN AND ORCHESTRA

Summary

In 1977 composer Suleyman Alasgerov composed “Xeyala dalarken” (“Losting in thoughts”) for balaban and orchestra. In this article composer’s activity has been looked through. Also in this article fret intonation features of “Xeyala dalarken” has been analyzed.

 Key words: balaban, orchestra, mugam, tune-intonation

 

Rəyçilər:

dosent Yaqut Seyidova;

dosent Telman Qəniyev.

Mövzuya uyğun