AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 4, 2017

Fehruz MƏMMƏDOV

AMK-nın baş müəllimi

Ünvan: Bakı, Yasamal rayonu, Ələsgər Ələkbərov 7

Email: sexavet1972@mail.ru

UOT:781,7

 

QARABAĞ MUĞAM MƏKTƏBİNİN  İFAÇILIQ ƏNƏNƏLƏRİ

endir

PDF

Xülasə: Muğam bu gün də şifahi ənənəli professional musiqi janrı kimi milli musiqi mədəniyyətimizin bünövrəsini təşkil edir, yaşayır, muğam ifaçılarının yaratdığı sənət inciləri bütün dünyaya yayılır. Təqdim olunan məqalədə Qarabağ muğam məktəbinin ifaçılıq ənənələrindən söhbət açılır, onun Azərbaycan elminə, mədəniyyətinə və incəsənətinə böyük şəxsiyyətlər bəxş etməsi vurğulanır.

Açar sözlər: Qarabağ, muğam məktəbi, Şuşa, xanəndə, ifaçı, Üzeyir Hacıbəyli

Azər­bay­can xal­qı­nın mu­si­qi ir­si­nin mi­sil­siz in­ci­lə­ri olan mu­ğam­lar şi­fa­hi ənə­nə­li pro­fes­sio­nal mu­si­qi­nin əsas jan­rı­dır. Qə­dim dövr­lər­də ya­ran­mış mu­ğam­lar əsr­lər bo­yu for­ma­la­şa­raq, tək­mil­lə­şə­rək bi­zim döv­rə gə­lib çat­mış­dır. Mu­ğam yal­nız mu­si­qi jan­rı ki­mi de­yil, bir tə­za­hür, tə­fək­kür tər­zi ki­mi Azər­bay­can mə­də­niy­yə­tin­də tə­şək­kül tap­mış­dır.

Pro­fes­sio­nal mu­ğam sə­nə­ti­nin di­gər bir as­pek­ti xa­nən­də ifa­çı­lıq sə­nə­ti ilə bağ­lı­dır. Azər­bay­can mu­ğa­mı­nı müa­sir döv­rü­mü­zə­dək çat­dı­ran, onu nə­sil­dən-nəs­lə ötü­rən, ya­şa­dan yük­sək sə­viy­yə­li pe­şə­kar xalq ifa­çı­la­rı – xa­nən­də­lər və sa­zən­də­lər ol­muş­lar. Məhz on­la­rın – mu­ğam ifa­çı­la­rı­nın zən­gin ənə­nə­lə­ri əsa­sın­da mu­ğam sə­nə­ti da­ha da tə­mikl­ləş­miş, in­ki­şaf et­miş­dir. Xa­nən­də­lik sə­nə­ti­nin ya­ran­ma­sın­da mu­si­qi və poe­zi­ya­nın qar­şı­lıq­lı zən­gin­ləş­mə­si də mü­hüm rol oy­na­mış­dır. Şa­ir­lər öz şe­ir­lə­ri­ni mu­si­qi mü­şa­yiə­ti­lə ifa et­miş­lər.

Azər­bay­ca­nın ən gö­zəl gu­şə­si olan Qa­ra­bağ tor­pa­ğı Azər­bay­can el­mi­nə, mə­də­niy­yə­ti­nə və in­cə­sə­nə­ti­nə bö­yük şəx­siy­yət­lər bəxş et­miş­dir. Mol­la Pə­nah Va­qif, Qa­sım bəy Za­kir, Xur­şid­ba­nu Na­tə­van, Fi­ru­din bəy Kö­çər­li, Əb­dur­rə­him bəy Haq­ver­di­yev, Nə­cəf bəy Və­zi­rov ki­mi klas­sik Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı­nın gör­kəm­li si­ma­la­rı, ta­nın­mış en­sik­lo­pe­dik alim, rəs­sam və mu­si­qi­şü­nas Mir Möh­sün Nəv­vab, da­hi bəs­tə­ka­rı­mız Üze­yir Ha­cı­bəy­li, bö­yük mü­ğən­ni­lə­ri­miz Bül­bül, Rə­şid Beh­bu­dov, ma­est­ro Ni­ya­zi və Azər­bay­can bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi­nin bir çox nü­ma­yən­də­lə­ri – Fik­rət Əmi­rov, Sol­tan Ha­cı­bə­yov, Sü­ley­man Ələs­gə­rov, Əş­rəf Ab­ba­sov və baş­qa­la­rı məhz bu tor­pa­ğın ye­tir­mə­lə­ri­dir.

Qa­ra­ba­ğın mər­kə­zi Şu­şa şə­hə­ri mu­si­qi ta­ri­xi­miz­də xü­su­si­lə mü­hüm yer tu­tur.
Şu­şa şə­hə­ri­nin bü­növ­rə­si 250 il bun­dan əv­vəl XVI­II əs­rin or­ta­la­rın­da qo­yul­muş­dur. Ar­tıq XIX əsr­də bu şə­hər özü­nün coğ­ra­fi möv­qe­yi­nə, iq­ti­sa­di in­ki­şa­fı­na, fü­sun­kar tə­biə­ti­nə gö­rə diq­qə­ti cəlb et­miş­dir. Hə­min dövr­dən Şu­şa Azər­bay­ca­nın mu­si­qi mə­də­niy­yə­ti mər­kə­zi ki­mi məş­hur­laş­mış­dır. Məhz bu dövr­də Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi ya­ran­ma­ğa baş­la­mış­dır [3]. Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi de­dik­də, ay­rı-ay­rı sə­nət­kar­la­rın adı ilə bağ­lı, on­la­rın ifa­çı­lıq üs­lu­bu­nu ya­şa­dan, mu­ğam ənə­nə­lə­ri­ni, sə­nət­kar­lıq sir­lə­ri­ni nə­sil­lə­rə ötü­rən mək­təb­lər nə­zər­də tu­tu­lur. Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi­nin nü­ma­yən­də­lə­ri­nin ömür yo­lu və ya­ra­dı­cı­lı­ğı əsa­sən Şu­şa şə­hə­ri ilə bağ­lı olub. Şu­şa ilə ya­na­şı, o dövr­də Azər­bay­ca­nın Ba­kı, Gən­cə, Şa­ma­xı, Lən­ka­ran, Qu­ba ki­mi iri şə­hər­lə­ri də mə­də­niy­yət mər­kəz­lə­ri he­sab olu­nur­du və bu­ra­da da özü­nə­xas key­fiy­yət­lə­ri ilə se­çi­lən mu­ğam mək­təb­lə­ri for­ma­la­şır­dı. Bü­tün bu mək­təb­lə­rin nü­ma­yən­də­lə­ri bir-bi­ri ilə sıx ya­ra­dı­cı­lıq ün­siy­yə­ti sax­la­yır­dı­lar ki, bu da mu­si­qi mə­də­niy­yə­ti­nin in­ki­şa­fı­na xid­mət edir­di.

O dövr­də Şu­şa­nı “Qaf­qa­zın kon­ser­va­to­ri­ya­sı” ad­lan­dı­rır­dı­lar. Sə­nət­kar­lıq mək­tə­bi­ni Şu­şa­da keç­miş xa­nən­də və xalq çal­ğı alət­lə­ri ifa­çı­la­rı­nın tək­cə Azər­bay­can­da de­yil, bü­tün Qaf­qaz əra­zi­sin­də fəa­liy­yə­ti bu­nu de­mə­yə əsas ve­rir. Şöh­rə­ti və­tə­ni­mi­zin hü­dud­la­rı­nı aş­mış Qa­ra­bağ mu­si­qi­çi­lə­ri xal­qı­mı­zın əsr­lər bo­yu in­ki­şaf et­miş mu­si­qi ənə­nə­lə­ri­ni ya­şa­dır­dı­lar. Ey­ni za­man­da, on­lar öz dəst-xət­ti­ni, oxu­ma üs­lu­bu­nu mə­də­niy­yət xə­zi­nə­mi­zə gə­ti­rir­di­lər. İfa­çı­la­rın ya­rat­dıq­la­rı mu­ğam­lar, ye­ni mah­nı və təs­nif­lər dil­lər əz­bə­ri olub, hər ya­na ya­yı­lır­dı. Hə­lə XVI­II əs­rin axır­la­rı, XIX əs­rin əv­və­lə­rin­də Şu­şa­da bir çox sə­nət­kar­lar ya­şa­yıb-ya­rat­mış­dır. On­lar­dan Şah­sə­nəm oğ­lu Yu­sif, Mir­zə Hü­seyn, Hə­sən­cə, Qa­ra­çı Əsəd və baş­qa­la­rı Şu­şa­da xa­nən­də­lik sə­nə­ti­nin əsa­sı­nı qoy­muş­lar. Hə­min dövr­də tar­zən Əli Əs­gər, ka­man­ça­çı Qa­ra­çı Ha­cı­bəy, qo­şa­na­ğa­ra ça­lan Qa­pan­çı oğ­lu Kə­rim məş­hur idi [1].

XIX əs­rin II ya­rı­sın­da və XX əs­rin əv­və­lə­rin­də Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi yük­sək in­ki­şaf mər­hə­lə­si­nə qə­dəm qoy­muş­dur. Bu dövr­də bir çox gör­kəm­li xa­nən­də və ifa­çı­lar: Ha­cı Hü­sü, Mir Möh­sün Nəv­vab, Mir­zə Sa­dıq Əsə­doğ­lu (Sa­dıq­can), Mə­şə­di Məm­məd Fər­zə­li­yev, Əb­dül­ba­qi Zü­la­lov (Bül­bül­can), Ke­çə­çi­oğ­lu Mə­həm­məd, Cab­bar Qar­yağ­dı­oğ­lu, İs­lam Ab­dul­la­yev, Se­yid Şu­şins­ki, Mə­şə­di Cə­mil Əmi­rov, Qur­ban Pi­ri­mov, Mə­cid Beh­bu­dov, Bül­bül, Zül­fü Adı­gö­zə­lov, Xan Şu­şins­ki və baş­qa­la­rı Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi­ni təm­sil edir­di­lər. Əl­bət­tə ki, bu mək­tə­bin nü­ma­yən­də­lə­ri­nin ha­mı­sı­nın adı­nı qeyd et­mək im­kan xa­ri­cin­də­dir. La­kin on­la­rın hər bi­ri­nin mu­ğam sə­nə­ti­nin, mil­li ifa­çı­lıq ta­ri­xi­nin in­ki­şa­fın­da mü­hüm xid­mət­lə­ri ol­muş­dur [1].

Mu­ğam ifa­çı­lı­ğı onun bü­tün mə­qam, me­lo­dik in­ki­şaf qa­nun­la­rı­nı tam şə­kil­də bil­mə­yi, me­lizm­lər­lə zən­gin bə­zə­dil­miş me­lo­di­ya­nı oxu­ma­ğı ba­car­ma­ğı, hər bir şö­bə­nin əsa­sı­nı təş­kil edən mü­hüm me­lo­dik ifa­də­lə­ri, ke­çid­lə­ri mə­nim­sə­mə­yi tə­ləb edir. Tə­bii­dir ki, bü­tün bun­la­rı öy­rən­mək üçün mək­təb keç­mək va­cib şərt­dir. Əla­mət­dar­dır ki, mu­ğam təd­ris edən ilk mu­si­qi mək­təb­lə­ri XIX əsr­də Şu­şa­da ya­ran­mış­dır. İlk mək­tə­bi Şu­şa­nın məş­hur mu­ğam bi­li­ci­si Xar­rat Qu­lu ya­rat­mış­dı. O, is­te­dad­lı, yax­şı sə­si olan uşaq­la­rı bu mək­tə­bə cəlb edə­rək, on­la­ra Şərq mu­si­qi­si­nin əsas­la­rı­nı, mu­ğam­la­rı, xalq mah­nı­la­rı­nı öy­rə­dir­di. Bu mək­təb bir sı­ra us­tad sə­nət­kar­la­rın ye­tiş­mə­si­nə sə­bəb ol­muş­dur. Şu­şa­nın ən gör­kəm­li xa­nən­də­lə­ri Ha­cı Hü­sü, Mə­şə­di İsi, Əb­dül­ba­qi Zü­la­lov, Cab­bar Qar­yağ­dı­oğ­lu, tar­zən Mir­zə Sa­dıq Əsə­doğ­lu hə­min mək­tə­bin ye­tir­mə­lə­ri­dir [3].

Məş­hur mu­si­qi­şü­nas Xar­rat Qu­lu­nun ölü­mün­dən son­ra Kor Xə­li­fə Şu­şa­da mu­si­qi mək­tə­bi aç­mış, son­ra­lar isə Mol­la İb­ra­him onun işi­ni da­vam et­di­rə­rək ye­ni mu­si­qi­çi­lər nəs­li­ni ye­tiş­dir­miş­lər. Şu­şa­da “Nəv­va­bın məc­li­si”, Şa­ma­xı­da “Mah­mud ağa­nın dər­nə­yi”, Ba­kı­da isə “Mə­şə­di Mə­lik Man­su­ro­vun sa­lo­nu” əsl mu­si­qi mək­tə­bi­nə çev­ril­miş­di. Mu­si­qi məc­lis­lə­ri xalq mu­si­qi­si­nin mil­li ru­hu­nu, ey­ni za­man­da mu­si­qi di­li­ni ya­ban­çı meyl­lər­dən tə­miz­lə­miş, mu­ğa­ma­tın ori­ji­nal­lı­ğı­nı mü­ha­fi­zə edə­rək on­la­rın as­si­mil­ya­si­ya olun­ma təh­lü­kə­si­nə qar­şı kəs­kin mü­qa­vi­mət gös­tər­miş­dir.

Mu­ğam ifa­çı­la­rı bu sə­nə­tin ənə­nə­lə­ri­ni, sə­da­qət­lə qo­ru­ya­raq, son­ra­kı nə­sil­lə­rə ötür­mək­lə ya­na­şı, həm də on­la­rı in­ki­şaf et­di­rir, ye­ni me­lo­di­ya­lar­la zən­gin­ləş­di­rir­lər. Sə­nət­də özü­nə­məx­sus ifa­çı­lıq üs­lu­bu, öz yo­lu olan sə­nət­kar­lar ori­ji­nal ifa­çı­lıq mək­təb­lə­ri ya­rat­mış­lar.

O dövr­də mu­ğam ifa­çı­lı­ğı əsa­sən toy şən­lik­lə­ri və zi­ya­fət­lər­lə bağ­lı idi. XIX əs­rin II ya­rı­sın­da Şu­şa­da poe­zi­ya və mu­si­qi məc­lis­lə­ri təş­kil olun­ma­ğa baş­la­dı. Gör­kəm­li Azər­bay­can şai­ri Xur­şid­ba­nu Na­tə­van “Məc­li­si-üns”, alim, şa­ir, rəs­sam və mu­si­qi­şü­nas Mir Möh­sün Nəv­vab “Məc­li­si-fə­ra­mu­şan” ya­rat­mış­dı­lar. Bu məc­lis­lər mu­ğam sə­nə­ti­nin in­ki­şa­fı üçün çox önəm­li idi və mu­ğam ifa­çı­la­rı üçün əsl sə­nət­kar­lıq mək­tə­bi­nə çev­ril­miş­di [1].

Öz mək­tə­bi­ni ya­rat­mış xa­nən­də­lər­dən ön­cə Ha­cı Hü­sü­nü qeyd et­mə­li­yik. Mə­şə­di İsi, Keş­taz­lı Hə­şim, Mir­zə İs­ma­yıl, Ma­lı­bəy­li Cüm­şüd, Ke­çə­çi­oğ­lu Mə­həm­məd və baş­qa­la­rı onun ye­tir­mə­lə­ri ol­muş­lar. Əb­dül­ba­qi Zü­la­lo­vun mək­tə­bi­nin da­vam­çı­la­rı Cab­bar Qar­yağ­dı­oğ­lu, Mu­sa Şu­şins­ki, Mə­şə­di Məm­məd Fər­zə­li­yev­dir.

Cab­bar Qar­yağ­dı­oğ­lu­nun şa­gird­lə­rin­dən Se­yid Şu­şins­ki­ni, Bül­bü­lü, Zül­fü Adı­gö­zə­lo­vu, Da­vud Sə­fi­ya­ro­vu, Sü­rəy­ya Qa­ca­rı, Ya­vər Kə­lən­tər­li­ni və b. gös­tə­rə bi­lə­rik. İs­lam Ab­dul­la­ye­vin ye­tir­mə­lə­ri ara­sın­da Xan Şu­şins­ki­ni, Mah­mud İmam­qu­lu­oğ­lu­nu, Sa­hib Şü­kü­ro­vu, İl­dı­rım Hə­sə­no­vu, Ya­qub Məm­mə­do­vu qeyd et­mək olar. Se­yid Şu­şins­ki də bir çox xa­nən­də­lər ye­tir­miş­dir – Sa­ra Qə­di­mo­va, Sa­bir Mir­zə­yəv, Sü­ley­man Ab­dul­la­yev, Ba­ba Mah­mu­doğ­lu və b. Zül­fi Adı­gö­zə­lov isə Mü­təl­lim Mü­təl­li­mo­vun, Qən­bər Zü­la­lo­vun mü­əl­li­mi ol­muş­dur. Xan Şu­şins­ki­nin ye­tir­mə­lə­rin­dən Arif Ba­ba­yev bu gün Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi­ni təm­sil edir. Onun tə­lə­bə­lə­rin­dən Se­vinc Sa­rı­ye­va­nın, Ay­gün Bay­ra­mo­va­nın, Gü­lüs­tan Əli­ye­va­nın adı­nı çək­mək olar.

Mu­ğam sə­nə­ti özü­nə­məx­sus imp­ro­vi­zə xü­su­siy­yə­ti­nə ma­lik­dir. Bil­di­yi­miz ki­mi, hər bir xa­nən­də­nin və ya sa­zən­də­nin ay­rı-ay­rı­lıq­da ifa­çı­lıq yo­lu var. Qa­ra­bağ­da ya­şa­yan xalq sə­nət­kar­la­rın­dan xa­nən­də Ba­ha­dır Meh­ra­lı­oğ­lu da öz ifa­çı­lıq yo­lu­nu ya­ra­dan xa­nən­də­lər­dən­dir. Əbül­fət Əli­yev, Qə­dir Rüs­tə­mov, Ay­dın Məm­mə­dov, Ni­qay Bay­ra­mov, Ba­rat Fər­ha­dov ki­mi xa­nən­də­lər məhz onun ənə­nə­lə­ri­ni da­vam et­dir­miş­lər. Xa­nən­də­nin oğ­lu tar­zən Mə­şə­di Nə­ri­man Meh­ra­lı­yev də özü­nə­mə­sus tar ifa­çı­lıq mək­tə­bi ilə yad­da qal­mış­dır. Va­qif Əb­dü­qa­sı­mov, Ra­miz Qu­li­yev, Ra­fiq Hü­sey­nov, Mus­ta­fa İs­ma­yı­lov, Yu­sif Və­li­yev və b. onun ye­tir­mə­lə­ri­dir. Müa­sir dövr­də Ra­miz Qu­li­ye­vin, Oq­tay Qu­li­ye­vin, Mən­sum İb­ra­hi­mo­vun, on­la­rın tə­lə­bə­lə­ri­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi­nin ənə­nə­lə­ri öz ək­si­ni ta­pır və ye­ni key­fiy­yət­lər kəsb edir [3].

Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi­nin özü­nə­məx­sus ifa­çı­lıq xü­su­siy­yət­lə­ri möv­cud­dur. Qa­ra­bağ xa­nən­də­lə­ri mu­ğa­ma­tın oxu­ma üsul­la­rı­na də­rin­dən bə­ləd ol­ma­ğı üm­də şərt he­sab edir­di­lər. İlk növ­bə­də, xa­nən­də­dən ge­niş dia­pa­zon­lu qüv­vət­li səs, həm pəs­dən, həm də zil­dən ey­ni ba­ca­rıq­la oxu­maq qa­bi­liy­yə­ti tə­ləb olu­nur­du. Onu da de­yək ki, o döv­rün xa­nən­də­lə­ri ara­sın­da ən ge­niş dia­pa­zon­lu sə­sə Cab­bar Qar­yağ­dı­oğ­lu ma­lik ol­muş­dur. Onun sə­si iki ok­ta­va ya­rım dia­pa­zo­nu həc­min­də olub, li­rik-dra­ma­tik te­nor idi. Qar­bağ xa­nən­də­lə­rin­dən hər bi­ri öz gö­zəl sə­si ilə se­çil­miş və yad­da qal­mış­dır. Xa­nən­də­lə­rin us­ta­lı­ğı tək­cə onun ifa­çı­lıq tər­zi və tə­fək­kü­rü ilə bağ­lı de­yil­di. Həm­çi­nin, tək­ra­re­dil­məz oxu üs­lu­bu, şaq­raq zən­gu­lə­lər, uzun nə­fəs­lər, imp­ro­vi­zə ba­ca­rı­ğı da va­cib şərt­lən­dən­dir.

Qa­ra­bağ xa­nən­də­lə­ri­nin re­per­tua­rı ge­niş idi. De­mək olar ki, bü­tün klas­sik mu­ğam­lar xa­nən­də və sa­zən­də dəs­tə­lə­ri tə­rə­fin­dən ifa olu­nur­du: “Rast”, “Şur”, “Ma­hur”, “Se­gah”, “Hü­ma­yun”, “Ba­ya­tı-Şi­raz” mu­ğam-dəst­gah­la­rı, “Qa­tar” mu­ğa­mı, “Hey­ra­tı”, “Qa­ra­bağ şi­kəs­tə­si”, “Os­man­lı” zərb­li mu­ğam­la­rı və s. Düz­dür, bu mu­ğam­lar di­gər mu­ğam mək­təb­lə­rin­də də – Ba­kı və Şa­ma­xı xa­nən­də­lə­ri tə­rə­fin­dən ifa olu­nur­du. La­kin Qa­ra­bağ xa­nən­də­lə­ri­nin oxu­duq­la­rı mu­ğam­lar öz məz­mu­nu­na, his­sə­lə­rin sa­yı­na, ke­çid­lə­rin müx­tə­lif­li­yi­nə, şö­bə­lər ara­sın­da səs­lə­nən rəng və təs­nif­lə­rin rən­ga­rəng­li­yi­nə gö­rə fərq­lə­nir­di.

Xa­nən­də­lər mu­ğam dəst­gah­la­rın­da qə­zəl seç­mə­yə çox fi­kir ve­rir­di­lər. İran­da mu­ğam ifa­çı­lı­ğın­da klas­sik Şərq şa­ir­lə­ri­nin (Ha­fiz, Sə­di) fars di­lin­də ya­zıl­mış qə­zəl­lə­rin­dən is­ti­fa­də olu­nur­du. Qa­ra­bağ xa­nən­də­lə­ri isə mu­ğam ifa­çı­lı­ğın­da da­ha çox Azər­bay­can di­lin­də ya­zıl­mış qə­zəl­lə­rə üs­tün­lük ve­rir­di­lər ki, bu da xal­qın mil­li şüu­ru­nun, mil­li özü­nü­dər­kin in­ki­şa­fı ilə bağ­lı idi. Bu­nun nə­ti­cə­sin­də Azər­bay­can şa­ir­lə­ri Fü­zu­li, Va­qif, Na­tə­van, Se­yid Əzim Şir­va­ni­nin qə­zəl­lə­ri ge­niş ya­yıl­dı, Qa­ra­bağ xa­nən­də­lə­ri­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğın­dan söz aç­dıq­da da­ha bir cə­hə­ti qeyd et­mək la­zım­dır. Bu da xa­nən­də­lə­rin təs­nif və xalq mah­nı­la­rı ya­rat­ma­sı­dır. Be­lə ki, hal-ha­zır­da xalq ara­sın­da məş­hur olan “İrə­van­da xal qal­ma­dı”, “Tif­li­sin yol­la­rı” xalq mah­nı­la­rı­nın Cab­bar Qar­yağ­dı­oğ­lu, “Şu­şa­nın dağ­la­rı” mah­nı­sı­nın Xan Şu­şins­ki tə­rə­fin­dən ya­ra­dıl­dı­ğı mə­lum­dur. Bu si­ya­hı­nı uzat­maq da olar.

XIX əs­rin axır­la­rın­da xa­nən­də­lik sə­nə­ti məc­lis, toy, şən­lik çər­çi­və­sin­dən çı­xıb te­atr və kon­sert sa­lon­la­rı­na yol ta­pır. İlk də­fə Tif­lis və son­ra Şu­şa şə­hər­lə­rin­də te­atr ta­ma­şa­la­rı­nın fa­si­lə­lə­rin­də xa­nən­də dəs­tə­lə­ri bö­yük mü­vəf­fə­qiy­yət­lə çı­xış et­miş­lər. Bu da son­ra­lar mu­si­qi­li səh­nə­cik­lə­rin ya­ran­ma­sı­na tə­kan ver­di [3].

Azər­bay­can mu­ğam sə­nə­ti­nin in­ki­şa­fın­da Ba­kı məc­lis­lə­ri­nin bö­yük ro­lu da­nıl­maz­dır. XX əs­rin əv­və­lə­rin­dən baş­la­ya­raq, Ba­kı­nın iq­ti­sa­di cə­hət­dən yük­sə­li­şi mə­də­niy­yət və in­cə­sə­nət xa­dim­lə­ri­nin bu şə­hər­də cəm­lən­mə­si­nə sə­bəb ol­du. Bu da şə­hə­rin te­atr və kon­sert hə­ya­tı­nı can­lan­dır­dı. Şu­şa­da püx­tə­ləş­miş sə­nət­kar­lar­dan bə­zi­lə­ri öz fəa­liy­yə­ti­ni Ba­kı­da da­vam et­di­rir­di­lər. Bu­na bax­ma­ya­raq, on­lar Şu­şa ilə əla­qə­lə­ri­ni kəs­mir, ye­ni mu­si­qi­çi nəs­li­nin ye­tiş­mə­si­nə yar­dım edir­di­lər. Qeyd et­mək la­zım­dır ki, Qa­ra­bağ mu­si­qi­çi­lə­ri­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da mu­ğam mək­tə­bi­nin ənə­nə­lə­ri in­di­yə ki­mi ya­şa­yır və nə­sil­dən-nəs­lə ötü­rü­lür.

Ey­ni za­man­da, xa­nən­də­lər döv­lət tə­rə­fin­dən açı­lan mu­si­qi mək­təb­lə­rin­də sə­nət mü­əl­li­mi ki­mi də ge­niş fəa­liy­yət gös­tə­rib­lər. 1920-ci il­lər­də Şərq Kon­ser­va­to­ri­ya­sın­da, da­ha son­ra­lar Ba­kı Mu­si­qi Tex­ni­ku­mun­da, Azər­bay­can Döv­lət Kon­ser­va­to­ri­ya­sın­da (Ba­kı Mu­si­qi Aka­de­mi­ya­sın­da), hal-ha­zır­da isə Mil­li Kon­ser­va­to­ri­ya­da, Mə­də­niy­yət və İn­cə­sə­nət Uni­ver­si­te­tin­də klas­sik xa­nən­də­lə­rin yo­lu ilə mu­ğam sə­nə­ti təd­ris olu­nur.

Be­lə­lik­lə, xal­qın dün­ya­gö­rü­şü­nün ifa­də­si olan mu­ğam sə­nə­ti ifa­çı­la­rın ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da ci­la­la­na­raq, mu­ğam mək­təb­lə­rin­də tək­mil­lə­şə­rək, bi­zim gün­lə­rə gə­lib çat­mış­dır. Bu gün Ümum­mil­li li­der Hey­dər Əli­ye­vin or­ta­ya qoy­du­ğu ide­ya­la­rın re­al­laş­dı­rıl­ma­sı, “Mu­ğam Azər­bay­ca­nın mil­li sər­və­ti­dir”, – de­yən Pre­zi­dent İl­ham Əli­ye­vin dəs­tə­yi, diq­qət və qay­ğı­sı, “Biz mu­ğa­mı gə­lə­cək nə­sil­lə­rə qəl­bi­mi­zin və ru­hu­mu­zun bir his­sə­si ki­mi mi­ras qo­yu­ruq”, – söy­lə­yən Meh­ri­ban xa­nım Əli­ye­va­nın tə­şəb­büs­lə­ri nə­ti­cə­sin­də mu­ğam sə­nə­ti ye­ni in­ki­şaf mər­hə­lə­si­ni ya­şa­yır. Bu da mu­ğa­ma olan ma­ra­ğı da­ha da ar­tı­rır. Mu­ğam ifa­çı­la­rı­nın ya­rat­dı­ğı sə­nət in­ci­lə­ri bü­tün dün­ya­ya ya­yı­lır və ey­ni za­man­da gə­lə­cək nə­sil­lə­rə ötü­rü­lür.

 

ƏDƏ­BİY­YAT:

  1. Əsə­dul­la­yev A.M. Mu­ğam jan­ri­nin təd­ri­si prob­lem­lə­ri. // “Mu­si­qi dün­ya­sı” jur­na­lı, № 3-4(9), 2001. 175-177. URL: http://www.mu­si­gi-dun­ya.az/new/re­ad_ma­ga­zi­ne.asp?id=124
  2. Qu­li­yev M.B. Mu­ğam sə­nə­tin­də ifa­çı­lıq mə­sə­lə­lə­ri. B.: MBM, 2013, 140 s.
  3. Mu­sa­za­də R.M. Mu­ğa­mın təd­ri­si me­to­di­ka­sı. B.: MBM, 2012, 192 s.

4.Şu­şins­ki F.M. Azər­bay­can xalq mu­si­qi­çi­lə­ri. B.: Ya­zı­çı, 1985, 478 s.

  1. Zöh­ra­bov R.F. Bül­bül və Azər­bay­can xalq mu­si­qi­si. // “Mu­si­qi dün­ya­sı” jur­na­lı, №1-2, 2001.
  2. URL:http://www.mu­si­gi-dun­ya.az/new/re­ad_ma­ga­zi­ne.asp?id=40
  3. Qa­ra­bağ mu­ğam mək­tə­bi URL: http://e-lib­rary.mu­si­gi-dun­ya.az/so­no­te­ka/son_ga­ra­bah_
  4. URL: http://www.mu­si­gi-dun­ya.az/new/re­ad_ma­ga­zi­ne.asp?id=124&pa­ge=2

 

Фахруз МАММАДОВ

Старший преподаватель АНК

ПЕВЧЕСКИЕ ТРАДИЦИИ КАРАБАХСКОЙ ШКОЛЫ МУГАМА

Резюме: Мугам и в наши дни является основой азербайджанской профессиональной музыкальной культуры устной традиции и жемчужиной, созданной исполнительями мугама и  распространенной по всему миру. В представленной статье говорится о певческих традициях Карабахской школы мугама, подчеркивается его влияние на деятельность великих личностей азербайджанской науки, культуры и искусства.

Ключевые слова: Карабах, школа мугама, Шуша, ханенде, исполнитель, Узеир Гаджибейли

 

  Fah­ruz MAM­MA­DOV

                                                                                        Se­ni­or lec­tu­rer of ANC

 

SIN­GING TRA­DI­TI­ONS OF THE KA­RA­BAKH SCHO­OL OF MUG­HAM

Sum­mary: Mu­gam to­day is the ba­sis of azer­bai­jany  na­tio­nal mu­si­cal cul­tu­re as an oral tra­di­ti­on of a pro­fes­sio­nal mu­si­cal gen­re, li­ves, the pe­arls crea­ted by mug­ham per­for­mers are spre­ad all over the world. The ar­tic­le de­als with the sin­ging tra­di­ti­ons of the Ga­ra­bagh Mug­ham scho­ol, emp­ha­si­zing his gift of gre­at per­so­na­li­ti­es to Azer­bai­ja­ni sci­en­ce, cul­tu­re and art.

Key words: Ka­ra­bakh, mug­ham scho­ol, Shus­ha, kha­nen­de, per­for­mer, Uze­ir Ha­ji­bey­li

 

Rəy­çi­lər: pro­fes­sor Arif Ba­ba­yev;

do­sent Nə­za­kət Tey­mu­ro­va

 

 

 

 

 

Mövzuya uyğun