AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 4, 2017

Sevil HƏSƏNOVA

AMK-nın baş müəllimi

Ünvan: Bakı, Yasamal rayonu, Ələsgər Ələkbərov 7

Email: sevil.hesenova81@gmail.com

 

Gulay MAHMUDOVA

AMK-nın müəllimi

Ünvan: Bakı, Yasamal rayonu, Ələsgər Ələkbərov 7

Email: gulaymahmudova@gmail.com

Dirijorlar  UOT: 7.07

 

AZƏRBAYCANDA DİRİJOR SƏNƏTİNİN İNKİŞAFINDA

CAVANŞİR CƏFƏROVUN ROLU

 endir

PDF 

 

 

 

 

Xülasə: Təqdim olunan məqalədə Azərbaycan dirijorluq sənətinin yaranma və inkişaf tarixi haqqında məlumat verilir. Burada Azərbaycanda dirijorluq sahəsində Üzeyir Hacıbəylinin başladığı yolu Əfrasiyab Bədəlbəyli, Niyazi, Əşrəf Həsənov, Əhəd İsrafilzadə, Çingiz Hacıbəyov, Kazım Əliverdibəyov, Rauf Abdullayev, Fəxrəddin Kərimov, Cavanşir Cəfərov və başqaları kimi opera-simfonik dirijorların davam etdirməsi vurğulanır. Həmçinin məqalədə dirijorluq məktəbimizin layiqli davamçılarından biri olan xalq artisti Cavanşir Cəfərovun yaradıcılıq yolu, dirijorluq faəliyyəti haqqında geniş məlumat verilir.

Açar sözlər: dirijor, bəstəkar, musiqili teatr, opera teatrı, Üzeyir Hacıbəyli, Cavanşir Cəfərov

Azər­bay­can­da di­ri­jor­luq sə­nə­ti XX əs­rin əv­vəl­lə­rin­də tə­şək­kül tap­mış­dır. Mə­lum ol­du­ğu ki­mi, XIX əs­rin so­nu, XX əs­rin əv­vəl­lə­rin­də Azər­bay­ca­nın mə­də­ni hə­ya­tın­da özü­nü gös­tə­rən yük­sə­liş sa­yə­sin­də Azər­bay­can mu­si­qi­sin­də kök­lü də­yi­şik­lik­lər mey­da­na gəl­miş­dir. Bu dövr­də uzun əsr­lər bo­yu şi­fa­hi ənə­nə­lər əsa­sın­da in­ki­şaf et­miş Azər­bay­can mu­si­qi mə­də­niy­yə­ti­nə Av­ro­pa mu­si­qi ifa­çı­lı­ğı for­ma­la­rı­nın, ya­zı­lı ənə­nə­lər­lə­ri­nin da­xil ol­ma­sı ilə mil­li bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi­nin, mil­li ifa­çı­lıq sa­hə­lə­ri­nin, mu­si­qi təh­li­li­nin bü­növ­rə­si qo­yul­muş­dur. Azər­bay­can­da di­ri­jor­luq sə­nə­ti də məhz bu dövr­dən in­ki­şaf et­miş­dir. İlk di­ri­jor­lar qey­ri-azər­bay­can­lı­lar, Ba­kı­ya qast­ro­la gə­lən və bu­ra­da fəa­liy­yət gös­tə­rən ope­ra və sim­fo­nik or­kestr di­ri­jor­la­rı, o cüm­lə­dən xor di­ri­jor­la­rı olub.

XX əsr­də mu­si­qi mə­də­niy­yə­ti ta­ri­xi­nin nə­zər­dən ke­çi­ril­mə­si, Azər­bay­can­da di­ri­jor­luq sə­nə­ti­nin in­ki­şaf is­ti­qa­mət­lə­ri ilə bağ­lı əsas­lı tə­səv­vür ya­ra­dır. Bu bö­yük və mü­rək­kəb ta­ri­xi dövr­də Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti­nin ən par­laq si­ma­la­rın­dan bi­ri olan Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin şəx­siy­yə­ti, onun mu­si­qi mə­də­niy­yə­ti­nin de­mək olar ki, bü­tün sa­hə­lə­ri­ni əha­tə edən, elə­cə də bu sa­hə­lə­rin in­ki­şa­fı­na tə­kan ve­rən ya­ra­dı­cı fəa­liy­yə­ti önə çı­xır. Məhz Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğı Azər­bay­can mu­si­qi mə­də­niy­yə­tin­də mil­li bəs­tə­kar­lıq və mil­li ifa­çı­lıq mək­tə­bi­nin tə­şək­kü­lü­nə və in­ki­şa­fı­na tə­kan ver­miş, mu­si­qi təh­si­li­nin bü­növ­rə­si qo­yul­muş, mu­si­qi kol­lek­tiv­lə­ri ya­ra­dıl­mış­dır ki, bu da Azər­bay­can mu­si­qi­sin­də ye­ni sə­hi­fə aç­mış­dır. Tə­sa­dü­fi de­yil ki, Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğın­dan da­nı­şar­kən, onu da­hi bəs­tə­kar, pe­da­qoq, dra­ma­turq, pub­li­sist, mu­si­qi­şü­nas alim, ic­ti­mai xa­dim ki­mi sə­ciy­yə­lən­di­ri­rik. Biz­cə, bu sı­ra­da həm­çi­nin, onu bir di­ri­jor ki­mi də qeyd et­mək zə­ru­ri­dir. Azər­bay­can­da mu­si­qi kol­lek­tiv­lə­ri­nin – mu­si­qi­li te­at­rın, sim­fo­nik or­kest­rin, xor ka­pel­la­sı­nın, xalq çal­ğı alət­lə­ri or­kest­ri­nin bü­növ­rə­si­nin məhz Üze­yir Ha­cı­bəy­li tə­rə­fin­dən qo­yul­ma­sı onun özü­nün bu kol­lek­tiv­lər­də təş­ki­la­ti mə­sə­lə­lər­lə ya­na­şı, bə­dii rəh­bər və di­ri­jor ki­mi fəa­liy­yə­ti­ni də önə çə­kir.

1908-ci il­də ilk Azər­bay­can mil­li ope­ra­sı – Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin “Ley­li və Məc­nun” ope­ra­sı­nın ya­ran­ma­sı ilə di­ri­jor­luq sə­nə­ti Azər­bay­can mu­si­qi­si üçün bir tə­lə­ba­ta çev­ril­di. Bil­di­yi­miz ki­mi, “Ley­li və Məc­nun”un ilk ta­ma­şa­sın­da di­ri­jor qis­min­də ya­zı­çı və mu­si­qi bi­li­ci­si, Azər­bay­can­da mu­si­qi­li te­at­rın ya­ran­ma­sın­da mü­hüm xid­mət­lə­ri olan Əb­dür­rə­him bəy Haq­ver­di­yev çı­xış et­miş­dir. La­kin son­ra­kı ta­ma­şa­lar­da Üze­yir Ha­cı­bəy­li özü di­ri­jor­luq et­miş, bə­zən də ta­ma­şa­nı mü­şa­yi­ət et­mək üçün Ba­kı­da fəa­liy­yət gös­tə­rən di­ri­jor­la­rın – Sla­vins­ki, Çern­ya­xovs­ki və b. rəh­bər­li­yi ilə sim­fo­nik or­kestr­lər də­vət olun­muş­dur. Bu ba­xım­dan, Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin fəa­liy­yə­ti­ni Azər­bay­can­da bü­tün adı çə­ki­lən sa­hə­lər­də ilk ad­dım he­sab et­mək olar. On­dan son­ra isə bu di­ri­jor­luq sa­hə­lə­ri ay­rı-ay­rı­lıq­da müs­tə­qil in­ki­şaf yo­lu­na qə­dəm qoy­muş­dur. 1911-ci il­dən Müs­lüm Ma­qo­ma­ye­vin di­ri­jor ki­mi fəa­liy­yə­ti baş­la­nır və el­mi ədə­biy­yat­da ilk Azər­bay­can di­ri­jo­ru ki­mi onun adı çə­ki­lir. Son­ra­lar bu sa­hə­də Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin baş­la­dı­ğı yo­lu Əf­ra­si­yab Bə­dəl­bəy­li, Ni­ya­zi, Əş­rəf Hə­sə­nov, Əhəd İs­ra­fil­za­də, Çin­giz Ha­cı­bə­yov, Ka­zım Əli­ver­di­bə­yov, Ra­uf Ab­dul­la­yev, Fəx­rəd­din Kə­ri­mov, Ca­van­şir Cə­fə­rov, Əy­yub Qu­li­yev, Yal­çın Adı­gö­zə­lov və b. ope­ra-sim­fo­nik di­ri­jor­la­rı da­vam et­dir­di­lər.

Ar­tıq bu gün hər bir sa­hə üz­rə di­ri­jor­lar mey­da­na gəl­miş, ey­ni za­man­da, mü­tə­xəs­sis ha­zır­lı­ğı ge­niş­lən­miş­dir. Ba­kı Mu­si­qi Aka­de­mi­ya­sın­da, Azər­bay­can Mil­li Kon­ser­va­to­ri­ya­sın­da, Azər­bay­can Döv­lət Mə­də­niy­yət və İn­cə­sə­nət Uni­ver­si­te­tin­də di­ri­jor­luq sə­nə­ti­nin bü­tün sa­hə­lə­ri üz­rə – ope­ra-sim­fo­nik, xor və xalq çal­ğı alət­lə­ri or­kest­ri di­ri­jor­lu­ğu üz­rə ka­fed­ra­la­rın fəa­liy­yət gös­tər­mə­si bu­nu sü­but edir. Müa­sir dövr­də Azər­bay­can­da ope­ra, xor, sim­fo­nik və xalq çal­ğı alət­lə­ri or­kest­ri di­ri­jor­lu­ğu müs­tə­qil sa­hə­lər ki­mi in­ki­şaf et­di­ri­lə­rək, yük­sək sə­viy­yə­li di­ri­jor­lar ye­tiş­miş­dir.

 Di­ri­jor­luq mək­tə­bi­mi­zin la­yiq­li da­vam­çı­la­rın­dan bi­ri də xalq ar­tis­ti Ca­van­şir Cə­fə­rov­dur. Ca­van­şir Cə­fə­rov 1953-cü il­də Ba­kı şə­hə­rin­də ana­dan ol­muş­dur. 1972-ci il­də Asəf Zey­nal­lı adı­na Ba­kı Mu­si­qi tex­ni­ku­mu­nu, 1977-ci il­də isə Rims­ki-Kor­sa­kov adı­na Sankt-Pe­ter­burq Döv­lət Kon­ser­va­to­ri­ya­sı­nın di­ri­jor­luq fa­kül­tə­si­ni bi­tir­miş­dir. Hə­lə gənc yaş­la­rın­dan “ca­zi­bə­dar di­ri­jor çu­bu­ğu”, xo­ra və da­ha son­ra sim­fo­nik or­kest­rə rəh­bər­lik et­mə im­ka­nı Ca­van­şir Cə­fə­ro­vu da­im özü­nə çə­kir­di. Azər­bay­can res­pub­li­ka­sı­nın əmək­dar in­cə­sə­nət xa­di­mi, pro­fes­sor E.Nov­ru­zo­vun ye­tir­mə­si olan C.Cə­fə­rov di­ri­jor sə­nə­ti­ni da­ha da də­rin­dən öy­rən­mək üçün 1972-ci il­də Le­ninq­rad (in­di­ki Sankt-Pe­ter­burq) Döv­lət Kon­ser­va­to­ri­ya­sın­da xor di­ri­jor­lu­ğu ix­ti­sa­sı üz­rə pro­fes­sor A.İ.Ani­si­mo­vun sin­fin­də təh­si­li­ni da­vam et­dir­mə­yi qə­ra­ra alır. Bu­ra­da gör­kəm­li rus xor­meys­ter­lə­ri olan N.V.Şyol­kov, Ro­ma­novs­ki və K.A.Ol­xov da ona dərs de­miş­lər.

c-ceferov

1979-cu il­də Ba­kı­ya qa­yıt­dan­dan son­ra Ca­van­şir Cə­fə­rov, Azər­bay­can Döv­lət Ope­ra və Ba­let Te­at­rı­nın di­rek­to­ru Azər Rza­ye­vin də­və­ti­lə te­at­rın xor­meys­te­ri və­zi­fə­si­nə tə­yin olu­nur. Sim­fo­nik or­kest­rin di­ri­jo­ru ki­mi ilk də­fə Ca­van­şir Cə­fə­rov 1983-cü il­də Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin “Ko­roğ­lu” ope­ra­sın­dan üver­tü­ra­nın və “Çən­li­bel” xo­ru­nun ifa­sı ilə çı­xış et­miş­dir.

1985-ci il­də Ca­van­şir Cə­fə­rov Mu­si­qi­li Ko­me­di­ya Te­at­rı­nın di­ri­jo­ru və­zi­fə­si­nə tə­yin olu­nur. O za­man te­at­rın baş di­ri­jo­ru Hə­sən Rza­yev idi. Tez­lik­lə Ca­van­şir Cə­fə­rov baş di­ri­jor və­zi­fə­si­nə tə­yin olu­nur və 1990-cı ilə qə­dər onu ic­ra edir. Xor­meys­ter əv­vəl La­ri­sa Me­lex, son­ra isə Va­qif Məs­ta­nov idi. Cə­fə­rov bu­ra­da Le­qa­rın “Şən dul qa­dın”, Ştrau­sun “Ya­ra­sa”, R.Ha­cı­ye­vin “Yol ay­rı­cı”, “Mən ev­lə­ni­rəm, ana”, E.Sa­bi­toğ­lu­nun “Bir gün Bağ­dad­da” və di­gər ta­ma­şa­la­rı səh­nə­yə qo­yur. Həm­çi­nin bu dövr Ru­si­ya şə­hər­lə­ri­nə çox­say­lı qast­rol sə­fər­lə­ri ilə də se­çi­lir.

1996-cı ilin yan­var ayın­dan isə M.F.Axun­dov adı­na Ope­ra və Ba­let Te­at­rı­nın di­rek­to­ru A.T.Mə­li­ko­vun də­və­ti­lə C.Cə­fə­rov Azər­bay­can Döv­lət Ope­ra və Ba­let Te­at­rı­nın baş di­ri­jo­ru və­zi­fə­si­nə tə­yin olu­nur və bu və­zi­fə­də bu gü­nə ki­mi ça­lı­şır.

Mu­si­qi­li te­atr ba­rə­sin­də da­nı­şan­da hər za­man ifa­çı­la­rı və ya­xud re­jis­sor­la­rı nə­zər­də tu­tur­lar, la­kin di­ri­jor­la­rın iş­lə­ri hə­mi­şə köl­gə­də qal­mış olur. Biz bu mə­qa­lə­miz­də ope­ra və ope­ret­ta janr­la­rı­nın bu­gün­kü yük­sək in­ki­şa­fın­da, ta­ma­şa­la­rın uğur­la keç­mə­sin­də di­ri­jor­la­rın ro­lu­nu da açıq­la­ma­ğa ça­lı­şa­ca­ğıq.

Azər­bay­can Döv­lət Ope­ra və Ba­let Te­at­rı­nın bu­gün­kü uğur­la­rın­da onun baş di­ri­jo­ru Ca­van­şir Cə­fə­ro­vun ro­lu var­dır. Qeyd et­mək la­zım­dır ki, onun ope­ra te­at­rı­na gə­li­şin­dən son­ra or­kest­rin ifa­çı­lıq sə­viy­yə­si əhə­miy­yət­li də­rə­cə­də yük­səl­miş, din­lə­yi­ci­lə­rin axı­nı art­mış­dır.

Ca­van­şir Cə­fə­ro­vun ilk di­ri­jor­luq et­di­yi ope­ra Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin “Ley­li və Məc­nun” ope­ra­sı, son­ra Ada­nın “Ji­zel”, Fik­rət Əmi­ro­vun “1001 ge­cə” ba­let­lə­ri ol­muş­dur. 1998-ci il­də C.Ver­di­nin “Tra­via­ta” ope­ra­sı­nın prem­ye­ra­sı baş tut­muş (so­list­lər baş­qa öl­kə­lər­dən də­vət olun­muş­du) və Ca­van­şir Cə­fə­rov bu ta­ma­şa­ya da uğur­la di­ri­jor­luq et­miş­dir.

Ca­van­şir Cə­fə­rov Əf­ra­si­yab Bə­dəl­bey­li­nin “Qız qa­la­sı”, Aq­şin Əli­za­də­nin “Ba­bək”, “Qaf­qa­za sə­ya­hət”, Qa­ra Qa­ra­ye­vin “Don Ki­xot”, “İl­dı­rım­lı yol­lar­la” ba­let­lə­ri­nin prem­ye­ra­la­rı­nı da hə­ya­ta ke­çir­miş­dir. Onun tə­şəb­bü­sü ilə C.Pu­çi­ni­nin “Ma­dam Bat­terfl­yay”, “Bo­qe­ma”, C.Ros­si­ni­nin “Se­vil­ya bər­bə­ri”, F.Əmi­ro­vun “Se­vil” (ye­ni re­dak­tə­də) ope­ra­la­rı, Ü.Ha­cı­bəy­li­nin “Ar­şın mal alan”, “O ol­ma­sın, bu ol­sun” ope­ret­ta­la­rı səh­nə­yə qo­yul­muş­dur.

Baş di­ri­jo­run ya­ra­dı­cı­lıq hə­ya­tın­da ma­raq­lı qast­rol sə­fər­lə­ri də tə­şək­kül tap­mış­dır. Be­lə ki, 2000-ci il­də or­kestr və ope­ra te­at­rı­nın so­list­lə­ri Hə­sən Ena­mi, Əli Əs­gə­rov­la bir­gə Cə­fə­rov Fran­sa­nın Sen-De­ni şə­hə­rin­də ke­şi­ri­lən Ber­li­oz adı­na fes­ti­val­da iş­ti­rak et­miş­di. Hə­min il Ca­van­şir Cə­fə­ro­vun hə­ya­tın­da əla­mət­dar ol­muş – o, Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın əmək­dar in­cə­sə­nət xa­di­mi yük­sək adı­na la­yiq gö­rül­müş­dür.

Ca­van­şir Cə­fə­rov 2000 və 2005-ci il­lər­də Tür­ki­yə  Res­pub­li­ka­sın­da, 2001, 2003 və 2005-ci il­lər­də Ru­si­ya Döv­lət Aka­de­mik Bö­yük Te­at­rı və Sankt-Pe­ter­bur­qun Döv­lət Aka­de­mik Ma­ri­in Te­at­rın­da ke­çi­ri­lən qast­rol sə­fər­lə­rin­də, 2007, 2008 və 2010-cu il­lər­də Al­ma­ni­ya­da ke­çi­ri­lən ope­ra sə­nə­ti fes­ti­val­la­rın­da iş­ti­rak et­miş­dir.

2001-ci il­də Mosk­va­da Döv­lət Bö­yük Ope­ra və Ba­let Te­at­rın­da Q.Qa­ra­ye­vin iki ba­le­ti – “Ley­li və Məc­nun” və “Don Ki­xot” səh­nə­yə qo­yul­muş­dur. Bö­yük te­at­rın or­kest­ri­nə Ca­van­şir Cə­fə­rov di­ri­jor­luq et­miş­dir. 2003-cü il­də Mosk­va­da onun rəh­bər­li­yi al­tın­da F.Əmi­ro­vun “1001 ge­cə” ba­le­ti səh­nə­yə qo­yul­muş­dur. 2005-ci il­də Ba­kı­da Po­lad Bül­bü­loğ­lu­nun “Eşq və ölüm” ba­le­ti səh­nə­ləş­di­ril­miş­dir. Hə­min ilin de­kabr ayın­da bu ba­let Mosk­va və Sankt-Pe­ter­burq­da səh­nə­yə qo­yul­muş­dur. 2005-ci il həm­çi­nin İs­tan­bul­da Ü.Ha­cı­bəy­li­nin “Ley­li və Məc­nun” ope­ra­sı­nın səh­nə­ləş­di­ril­mə­si ilə əla­mət­dar ol­muş­dur.

Azər­bay­can mu­si­qi mə­də­niy­yə­ti­nin in­ki­şa­fı və təb­liğ edil­mə­si sa­hə­sin­də xid­mət­lə­ri­nə gö­rə 2005-ci il­də Ca­van­şir Cə­fə­rov Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Xalq ar­tis­ti ki­mi fəx­ri ada la­yiq gö­rül­müş­dür. 2002-ci il­dən Pre­zi­dent mü­ka­fat­çı­sı­dır. Be­lə­lik­lə, Azər­bay­can mu­si­qi te­at­rı­nın in­ki­şa­fın­da di­ri­jo­run əmə­yi əvəz­siz­dir. On­lar öz­lə­ri­nin fə­al işi, dai­ma ya­ra­dı­cı ax­ta­rış­la­rı ilə res­pub­li­ka­mı­zın mu­si­qi­li te­atr mə­də­niy­yə­ti­ni in­ki­şaf et­di­rir, onu da­ha da yük­sək­lə­rə apa­rır­lar.

 

ƏDƏBİYYAT:

  1. Axundova G. Azərbaycan musiqili teatr sənətinin inkişafinda dirijor və xormeysterlərin rolu. // “Musiqi dünyası” jurnalı 2015, №2 (63), səh.24
  2. Абасова Э.A. Узеир Гаджибеков. Б.: Аз.Гос.Из. 1975, 140 c.
  3. Дильбазова М.Х. Из музыкального прошлого Баку.(вторая половина XIX — начала XX века). Б.: Ишыг, 1985, 136 c.
  4. Мамедова Р.A. Из истории азербайджанского музыкального театра. Б.: Элм, 2006, 223 с.
  5. Azəribalasi.com forumu. Cavanşir Cəfərov,

URL: http://www.azeribalasi.com/showthread.php/72319-cavansir-ceferov

 

Sevil HƏSƏNOVA

Старший преподаватель АНК

 

Gulay MAHMUDOVA

Преподаватель АНК

 

РОЛЬ ДЖАВАНШИРА ДЖАФАРОВА В РАЗВИТИИ ИСКУССТВА ДИРИЖИРОВАНИЯ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ

 

Резюме: В статье представлена информация об истории создания и развития искусства дирижирования в республике. Подчеркивается, что путь, основанный Узеиром Гаджибейли в области дирижирования в Азербайджане продолжили такие оперно-симфонические дирижеры как Афрасияб Бадалбейли, Ниязи, Ашраф Гасанов,  Ахад Исрафилзаде, Чингиз Гаджибеков, Казым Аливердибеков, Рауф Абдуллаев, Фахраддин Керимов,  Джаваншир Джафаров и другие. В статье также представлен широкий обзор творческого пути и дирижерской деятельности народного артиста Джаваншира Джафарова, который является одним из достойных последователей отечественной школы дирижирования.

Ключевые слова: дирижер, композитор, музыкальный театр, оперный театр, Узеир Гаджибейли, Джаваншир Джафаров

 

Sevil HƏSƏNOVA

Senior lecturer of ANC

 

Gulay MAHMUDOVA

Lecturer of ANC

 

THE ROLE OF JAVANSHIR JAFAROV IN THE DEVELOPMENT OF THE ART OF AZERBAIJANI CONDUCTING

 

Summary: The article provides information on the history of creation and development of the art of Azerbaijani conducting. It emphasizes that the way started by Uzeir Hajibeyli in the field of conducting in Azerbaijan, continued such opera-symphonic conductors as Afrasiab Badalbeyli, Niyazi, Ashraf Hasanov, Ahad Israfilzadeh, Chingiz Hajibeyov, Kazim Aliverdibekov, Rauf Abdullaev, Fahraddin Kerimov, Javanshir Jafarov and others. The article also provides a broad overview of the creative path and conductor activities of the People’s Artist Javanshir Jafarov, which is one of the worthy followers of azerbaijany school of conducting.

Key words: Conductor, composer, musical theater, opera theater, UzeyirHajibeyli, Javanshir Jafarov

 

Rəyçilər:  professor Ağaverdi Paşayev;

                     professor Məmmədağa Umudov

Mövzuya uyğun