AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 4, 2015

 

 

Qaraxan BEHBUDOV

AMK-nın müəllimi

 

XIX əsrin II yarısında Azərbaycanda musiqi məclisləri

 

Açar sözlər: muğam, məclis, fəaliyyət, təşkilatçı, ifaçılıq

 

Muğam sənətinin inkişaf tarixi və keçdiyi təkamül yolunda XIX əsrin II yarısı xüsusi diqqətə layiqdir. Bir çox elmlərin, sənət sahələrinin inkişaf etdiyi, formalaşdığı bu dövrdə muğam sənətinə olan maraq da diqqətdən kənarda qalmayıb. Belə ki, həmin dövrdə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində dövrün ziyalıları, sənətse­vər­lə­ri tərəfindən musiqi məclisləri təşkil olunmuşdur.

 Bakı, Şamaxı, Şuşa ki­mi iri mədəni mərkəzlərdə görkəmli şair və musi­qiçi­lər, mədəniyyət hamiləri – mesenatlar, eləcə də zadəganlar tərəfindən  saray və kübar salonlarında təşkil edilən muğam məclisləri bə­zən “musiqi dərnəyi” və ya “musiqi salonu” da adlandırılmış, eyni zamanda məktəb kimi fə­aliyyət göstərmişdi.

Şuşada “Nəvvabın məclisi”, Şamaxıda “Mahmud ağanın dərnəyi”, Ba­kıda isə “Məşədi Məlik Mənsurovun salonu” xüsusilə qeyd olunma­lıdır. Bü­tün bu musiqi məclisləri əsl musiqi, sənətkarlıq məktəbinə çev­rilmişdi. Belə məclislərin əks-sədası təkcə iri şəhərlərdə deyil, əyalət­lər­də və hətta kəndlərdə yayılır, buradakı musiqisevərlər tərəfindən də xü­susi muğam məclisləri təşkil olunurdu. Qarabağ muğam məktəbindən danışarkən ilk növbədə XIX əsrin musiqi-şe­ir məclislərini qeyd etmək vacibdir. Bu məclislər, bir növ musiqi-şeir sə­nət­karlarının toplantısı idi. Burada peşəkar muğam ifaçıları, musiqi­şü­nas­lar, şair və ədiblər, rəssamlar, dövrün ziyalıları toplaşırdılar. XVIII əsr­­dən Avropa ölkələrində geniş vüsət alan musiqi klubları kimi Azər­bay­­canda, o cümlədən Qarabağda yaranan musiqi məclisləri də peşəkar musiqi incəsənətinin inkişafına güclü təsir göstə­rirdi. Qarabağın musiqi məclislərində ifa olunan musiqi əsasən, şifahi-ənənəli janrlardan – mu­ğam­lardan, təsniflərdən və xalq mahnılarından ibarət idi. Məhz musiqi-şeir məclis­lərinin repertuarını nəzərə alaraq, onu həm də muğam məclisi adlan­dırırdılar. Muğam məclisləri Azər­baycan muğam sənətinin inkişafını davam etdirən, muğam ənənə­lə­ri­ni, muğam ifaçılığını yaşadan peşəkar sənət ocaqları idi. Bundan başqa muğam məclisləri muğamların yeni ifaçı nəslin təlimində, ifaçılıq qayda-qanunlarının yaşama­sında, ustad-şagird ənənələrinin davam etməsində müstəsna rol oyna­mışdır. Bu fikir eynilə Qarabağın mu­­­siqi məclislərinə də aid idi. Bu məclislərdə mu­ğamlar ustadların, gənc xanəndələrin ifasında dinlənilir və sonda müzakirə olu­­nurdu. Məhz ifaların müzakirəsi və qiymətləndirilməsi nöq­san­ları və səhvləri üzə çıxarırdı ki, bu da muğam məclislərinin ən müsbət cəhətlə­rin­dən biri idi. Nəticədə yeni və gənc nəsil muğamları öyrənir, düzgün ifa edirdi.

Qarabağın ən çox inkişaf etmiş musiqi mədəniyyət mərkəzi Şuşa şəhə­ri idi. Qarabağda fəaliyyət göstərən musiqi-şeir məclislərinin əksəriyyəti də Şuşada yerləşirdi. Bunlardan biri öz adı-sanı ilə seçilən, əsrlər sonra be­­lə anılan “Məclisi-üns” – ədəbi-musiqili məclisi idi. Mənası dostluq, ünsiyyət məclisi deməkdir. Adından da göründüyü kimi, bu məclis musiqi, şeir peşə­karları, sənətkarların ünsiyyət məkanı olmuşdu. “Məclisi-üns” 1864-cü ildə Şuşada şair H.A.Aga­hın evində təşkil olunmuş və Xurşidbanu Natəvanın rəhbərliyi ilə 30 ildən artıq, 1897-ci ilədək fəaliyyət göstərmişdi. Deməli, məc­li­sin yaradıcısı kimi tarixə dövrün görkəmli şairəsi, rəssamı, ziyalı qadını Xurşidbanu Natəvanın adı düşüb. Natəvan xanım həyatı bo­yu şei­rə, sənətə, musiqiyə böyük maraqla yanaşmış, sənət adamlarına həmişə hörmət bəsləmiş və sənətin tərəqqisi üçün əlindən gələni əsir­gə­mə­mişdi. X.Natəvan, M.P.Fəna, M.Ə.Növrəs, A.H.Yüzbaşov, M.Məmai, M.S.Pi­ran və b. şairlər “Məclisi-üns”ün, eləcə də digər musiqi məclislərinin fəal üzvü və iştirakçısı idilər. “Məclisi-üns”­də tanınmış mu­siqiçilərlə yanaşı, Qasım bəy Zakir, Fatma xanım Kə­bi­nə, Ağa Həsən Yüz­başov, İsmayıl bəy Axundov və digər tanınmış şair­lər də iştirak edirdi. Məclisə Qarabağ xa­nəndələri də dəvət olunur və on­lar şairlərin qə­­zəlləri əsasında mu­ğam­lar ifa edirdilər.

Şuşada fəaliyyət göstərən tanınmış məclislərdən biri də Xarrat Qulu mək­təbi adlanırdı. Xarrat Qulu özü çox istedadlı və peşəkar muğam sə­nət­­­karı idi. Onun yaratdığı məclisin məktəb adlandırılması təsadüfi deyil. Çünki gəncləri öyrətmək məqsədi daşıyırdı. Özü də bu işlə yaxından məş­­ğul olurdu. Məhz buna görə bu sənət ocağı məktəb adla­nırdı. Xarrat Qu­­lu­nun muğam məktəbində yetişən ifaçılar sonradan bütün Azər­bay­ca­nın ən böyük muğam ifaçısı kimi şöhrət qazanmışlar. Onların arasında Ha­­cı Hüsü, Məşədi İsi, Mirzə Sadıq Əsədoğlu, Əbdülbaqi Zülalov, Keçə­çi­­oğlu Məhəmməd, Mirzə Muxtar, Cabbar Qaryağdıoğlu kimi görkəmli muğam ustadları vardı.

Xarrat Qulu məktəbə gözəl səsi olan gəncləri cəlb edərək məhərrəmlik təziyyəsini keçirmək üçün onlara muğam oxumaq qaydalarını öyrədirdi. O zaman dini mərasimlərdən başlıcası məhərrəmlik təziyyəsi idi. Müsəl­manlar hər il məhərrəm ayının 10-da, Aşura gününü matəm kimi qeyd edir­­­di. Azərbaycanın hər yerində olduğu kimi, Şuşada da din xadim­lə­ri­nin təhriki ilə dini mərasimlərə ciddi hazırlıq görülürdü. Xarrat Qu­lunun öz şagirdlərini dini mərasimlərdə çıxış etməyə sövq etməsinə baxma­ya­raq, onlara xalq musiqisinin əsaslarını, muğamları, Azərbaycan xalq mah­­­nı­larını öyrədirdi. Xarrat Qulunun məktəbində xanəndələrin oxumaq tərzi müəyyən ənənəyə əsaslanırdı. Burada xanəndə dizi üstə oturardı. On­­­­lar çox gözəl qaval vurar, oxuyarkən tərpənməz, bəzən gözlərini də yu­­­­­­­mar­dılar. Bu məktəb Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Dəli İsmayıl, Şahnaz Ab­bas, Əbdülbaqi (Bülbülcan), Keştazlı Həşim, Keçəçioğlu Məhəmməd, Cab­bar Qaryağdıoğlu və məşhur tarzən Sadıqcan kimi sə­nət­karlar yetiş­dir­mişdir.

Həmin dövrdə xanəndələr arasında təbəqələşmə gedirdi. I də­rə­cəli xanəndələr ürəfa məclislərinə çağırılırdı. Buraya başqa adamlar bu­raxılmazdı. Bu məclisdə klassik xalq musiqisinə və muğamata dərin­dən bələd olan mümtazlar, tacirlər və əslzadələr iştirak edərdi. Burada xa­nəndələr muğamı tamam dəstgah oxuyardılar. Oyun havaları çalın­maz­dı. Əsnaf toylarına II dərəcəli xanəndələr çağırılardı. Burada müğənnilərə güzəştə gedərdilər. 2 saat dəstgah oxuduqdan sonra el havası çalınıb 2-3 nə­­fərin oynamasına icazə verərdilər. Lotu toylarının xanəndəliklə heç bir əlaqəsi yox idi. Sadəcə pul yığar, rəqs edərdilər. Məclisi rəqqasələr, müt­rüb­lər məşğul edərdi.

Xarrat Qulunun ölümündən sonra Kor Xəlifə adlı birisi Şuşada musiqi məktəbi açmış, lakin onun da ölümündən sonra bu məktəb də bağlan­mış­dı. Bu dövrdə Azərbaycanın bir sıra digər şəhərlərində musiqi məclisləri yaranırdı. Şuşada yaranan məclislərdən biri də rəhbəri dövrün görkəmli musiqişünası, rəssam, astronom, xəttat, nəqqaş, dülgər, kimyagər, riya­ziy­­yatçısı Mir Möhsün Nəvvab olan “Məclisi fəramuşan” (farscadan tər­cü­mədə: yaddan ­çıx­mış­la­rın məclisi) adlanan musiqi məclisi idi. Qara­bağ böl­gə­sinin mərkəzi olan Şuşa şəhərində təşəkkül tapmış və Qarabağ­da ya­­şa­yıb-yaradan xanəndələri, xalq çalğı alətləri ifa­çı­larını – sazəndə­lə­ri, mu­ğam ifaçılığı ənənələrini özündə cəmləşdirən bu məclis əslində həm də bir ma­arifləndirici məktəb idi. “Məclisi fəramu­şan” – ədəbi məclisi 1872-ci ildə M.M.Nəv­va­bın evində təşkil edilib, 1910-cu ilədək fəaliyyət gös­tə­rib. M.M.Nəvvab, H.Qaradaği, F.Kəminə, A.Asi, M.Ə.Baki, B.Sə­bur, B.Fədai, M.Katib və b. şairlər məclisin fəal iştirakçıları idi. Qarabağ xa­nən­dələri də bu məc­lisdə yaxından iştirak edirdilər.

Daha bir məclis Molla İbrahim adlı musiqiçi və şair tərəfindən yara­dıl­mışdı. Xarrat Qulunun məktəbi ilə yanaşı, bu məclis də öz üzərinə mu­ğamları öyrətmək vəzifəsini götürmüşdü. Hər iki məktəb Qarabağda mu­ğam ənənələrinin yaşaması və inkişaf etməsində böyük rol oynayıb.

Bakı məclisinin rəhbəri görkəmli tarzən Mənsur Mənsurovun atası Mə­­­­­­şədi Məlik Mənsurov (1838-1909) olub. Məşədi Məlik öz döv­rü­nün açıq fikirli mədəni şəxslərindən idi. O, bilikli musiqişünas, mahir tar­zən, musiqiçilər ailəsinin görkəmli nümayəndəsi kimi tanınıb. Məşədi Məlik bəy Mən­surov (Mənsurbəyov) 1838-ci ildə Bakıda, İçərişəhərdə bəy nəslindən olan varlı mülkədar ailəsində dünyaya göz açıb. Əsil adı Məlikməmməddir, qı­sa­ca olaraq Məşədi Məlik bəy deyə çağırırdılar. Məşədi Məlik bəy 3 ya­şın­da olarkən atası Ağa Salah bəy vəfat edir. Onun tər­biyəsi ilə anası Qız­­xanım və əmisi Ağa Hacı Əli bəy məşğul olur. Ya­zıb-oxumağı o, hələ uşaq yaşlarından mədrəsədə öyrənir. Gənc yaşla­rından böyük qardaşı Mə­­şədi İsmayıl bəylə birgə poeziya və musiqi ilə maraqlanmağa baş­la­yır­lar. Elə o vaxtlar Məşədi Məlik bəy tarda, ka­man­ça­da, cürə sazda, qar­monda və dəfdə çalmağı öyrənir. Musiqiyə olan bu hə­vəslə Məşədi Məlik bəy Mənsurov artıq 1856-cı ildə, 18 yaşda ikən Ba­kı muğam məclislərinin təməlini qoyur və yaradıcısı olur. Onun İçəri­şə­hərdəki evində ilk muğam məclisi həmin tarix ilə qeyd edilir.

Məşədi Məlik bəy vağzalda və körpülərdə adam qoyar və tapşırarmış: “Elə ki, gördünüz bir adam əlində musiqi aləti gəlir, onu gətirin mənim evimə”. O, bu musiqiçiləri çalıb-oxutdurar, qulaq asandan sonra ədəb-ər­kanla yola salarmış. Məşədi Məlik bəy Mənsurovun məclislərində mu­ğam­ların tam, dəstgah şəklində və düzgün oxunmasına fikir verirdilər. Araya hərdən mübahisələr də düşərdi. Belə məqamlarda məclis əhli mu­ğam­ların bilicisi və mahir ifaçısı Məşədi Məlik bəyə və onun qohumu şair Ağa Kərim Salikə müraciət edirdilər. Köhnə Badi-Kubədə hamı yaxşı bilirdi ki, burada musiqi səsi gəlirsə, deməli, Məşədi Məlikin evində mu­ğam məclisi var. Qonşuluqda yaşayan molla qəzəblə lənət yağdırardı: “Al­­lah sizə qənim olsun, bu evdə şeytanlar yuva salıb”. Amma qonşular mollanın bu lənətlərinə gülərdi. Şəhərin bütün şair və musiqiçiləri, ziyalı və mülkədarları Məşədi Məlikin evinə toplaşardılar. Onun məclisində döv­rün görkəmli xanəndələri, sazəndələri iştirak edirdi. Məşədi Məlikin ən sevimli qonağı Sadıqcan idi. Sadıqcan Bakıda o qədər sevilirdi ki, onu hörmət əlaməti olaraq Mirzə Sadıq deyə çağırırdılar.

Xanəndəlik sənəti XX əsrin əvvəllərində daha da inkişaf edərək toy və el şənliklərindən te­atr və konsert salonlarına yol tapır. Azərbaycanda ilk Şərq konserti 1901-ci ildə Şuşada, ikincisi isə 1902-ci ildə Bakıda Ə.Haqverdiyevin rəh­bər­li­yi ilə təşkil edilmişdi. Bu konsertlərlə yanaşı, “Şərq gecələri” də təş­kil edi­­lirdi. “Şərq gecələri”ndə əlavə olaraq rəqs və tamaşalar da göstə­ri­lir­di. İlk “Şərq gecəsi” 1907-ci ildə, ikincisi isə 1915-ci ildə Bakıda “Ni­cat” cə­miy­yəti tərəfindən təşkil olunmuşdu. Bir çox xanəndələr solo kon­sert­lər də verirdilər. Azərbaycanda ilk dəfə səhnəyə çıxan və fərqli kon­sert ve­rən Səttar idi. Şərqdə ilk dəfə səsini musiqi valına yazdıran xa­nən­də isə Əb­dül­qadir Cabbarov olub (4, s. 6). O, 1902-ci ildə Riqa şəhərinə dəvət olu­nur və burada Almaniyanın qrammofon cəmiyyəti tərəfindən sə­si vala ya­­­­zılır. Ləqəbi Qədirbala olan bu xanəndə birüzlü valda “Heyratı” zərbi muğamını oxumuşdur. 1906-cı ildə isə Cabbar Qaryağdıoğlunun səsi vala yazılmışdır. 1907-ci ildə fransızların “Pate” şirkəti tərəfindən Cab­bar Qar­­yağdıoğlu, İran müğənnisi Qəmərmülük xanım, daha sonra Ke­çə­çi­oğ­lu Məhəmməd, Məşədi Məmməd Fərzəliyev, Davud Səfi­ya­ro­vun səsləri va­la yazılır. Bütün bu müğənniləri isə Qurban Pirimov və Sa­şa Oqa­ne­zaş­vili müşayiət edib. 1910-cu ildə İngiltərənin qrammofon cə­miy­yəti Ma­lıbəyli Həmid və Əsgər qardaşları, Məcid Behbudov, Seyid Mir­ba­ba­yev, Kərbəlayi Lətif Əliyev və b. sənətkarların ifaları vala yazı­lır. 1912-ci ildə Almaniyanın “Sport-rekord” aksioner şirkəti Cabbar Qar­yağ­dı­oğ­lu, Keçəçioğlu Məhəmməd, Məşədi Məmməd Fərzəliyev, Davud Sə­fiya­rov, Qurban Pirimov, Saşa Oqanezaşvili Varşava şəhərinə dəvət olun­muş və burada ifaları vala yazılmışdır. Həmçinin bütün ifaçılar haq­qın­da ka­ta­loq çap edilmişdir. 1912-1914-cü ildən başlayaraq bu vallar küt­ləvi tirajla buraxılmışdır.

Şamaxı Azərbaycanın çox qədim tarixə və zəngin mədəniyyətə malik şəhərlərindən biridir. Bu şəhərin adı Orta əsrlərdə Şərq ölkələrinə, Av­ro­pa və Asiyaya geniş yayılmışdı. Həmin ölkələrinin görkəmli tarixçiləri, dip­lomatları, siya­sət­çiləri, hökmdarları, salnaməçiləri, səyyahları, şairləri xatirə­lə­rin­də və əsərlərində Şamaxının adını zəngin mədəniyyət mərkəzi, elm və iqtisadiyyatı in­ki­şaf et­miş şəhər kimi çəkiblər. Şamaxı Orta əsr­lər­də bir çox Şərq, Asiya və Av­ro­pa ölkələri ilə geniş iqtisadi, mədəni əla­qə­­lərdə olub. Bu şəhərin müx­tə­lif ölkələri birləşdirən ticarət və karvan yol­larının üstündə yerləş­mə­si onun inkişafını və şöhrətini daha da artır­mış­­dır. Buna görə də Şa­ma­xı yal­nız Azərbaycan mədəniyyətində deyil, bü­tün Yaxın Şərq mədə­niy­yə­tin­də özünəməxsus tarixi olan qədim və məş­­hur mədəniyyət mər­kəz­lə­rin­dən biri kimi şöhrət qazanmışdır.

Məlum olduğu kimi, Şirvan bölgəsində şifahi professional sənətin iki qo­lu olan muğam və aşıq sənəti çox geniş inkişaf edib. Bu bölgə özünün zəngin folklor, dastan yaradıcılığına malikdir. Şirvanda professional mu­si­qi sənətinin mərkəzi əsasən, Şamaxı şəhəri sayılırdı. Bu bölgənin mu­ğam və aşıq sənəti tarixən qədim və zəngin ənənələrə malik olduğu üçün, Azərbaycanda muğam məktəblərindən və aşıq mühitlərindən biri də məhz bu­­rada intişar taparaq formalaşmışdır. Digər aşıq və muğam mək­təb­­lərindən fərqli olaraq Şamaxı-Şirvan məktəbi özünəməxsus ifaçılıq ən­ə­­­nələrinə və üslubuna malikdir. Şamaxı-Şirvan muğam məktə­binə məx­sus ustad ifaçılar Azərbaycanın digər bölgələrində də məşhur olmuş, Azərbaycanın şəhərlərində və yaxın qonşu ölkələrdə konsertlər vermiş, döv­rün tanınmış ziyalı və nəcabətli şəxslərinin təşkil etdiyi musiqi-poe­zi­ya məclislərində iştirak etmişlər. Başlıcası, Şamaxı muğam məktəbinin Qa­­­rabağ, Bakı, Təbriz, Tiflis muğam məktəbləri ilə əlaqələri bu məktəb­lər arasında ənənələrin qorunmasına, yaxınlaşmasına, təsirinə və ümumən muğam sənətinin inkişafına səbəb olmuşdur.

XIX əsrin II yarısında Şirvan mahalında xanəndəlik sənətinin inkişa­fın­da Mahmud ağanın böyük rolu olmuşdur. Mahmud ağa Əhməd ağa oğlu (1826-1896) Şamaxının məşhur mülkədarı və bütün Qafqazda tanın­mış mu­siqi xadimi idi. Xeyriyyəçiliklə məşğul olan Mahmud ağa özü də pəs­dən oxuyar, həm də tar çalardı. O, tez-tez müsabiqələr keçirər, xanən­də­lərə mükafat, qiymətli hədiyyələr verərdi. Mirzə Məhəmməd Həsən, Meh­­­­di, Məbud, Şükür, Davud Səfiyarov kimi xanəndələr, Topal Məhəm­məd­qulu və Məşədi Səlim kimi tarzənlər Mahmud ağanın məclisinin ye­tir­mələri idilər.

Bu baxımdan XIX əsr Şamaxı muğam məktəbindən danışarkən, ilk növ­­­­bədə Mahmud ağanın təşkil etdiyi muğam, musiqi-şeir məclislərini qeyd etmək lazımdır. Dövrün zəngin şəxslərindən olan mülkədar Mahmud ağa xeyirxahlığı, xeyriyyəçi əməlləri, abadlıq işləri, insanlara əl tut­ma­sı ilə Azərbaycanda və bütün Qafqazda böyük hörmət qazanmışdı. Onun Şamaxıda “Beytüs-səfa” şairlər məclisinin toplantılarında həmişə iş­tirak etməsi, şairlərin qəzəllərinin, şeirlərinin xəttatlar tərəfindən yazıl­ma­­sına maliyyə köməkliyi göstərməsi, bu məclisin himayədarı olması haq­­qında ədəbiyyatşünas və tarixçilərin tədqiqatlarında yetərincə geniş ya­­zılmışdır. Hətta “Beytüs-səfa”ya qayğılarına görə Seyid Əzim Şirvani qə­­zəllərinin birində Mahmud ağaya hörmət və ehtiramını bildirmiş, onu tə­­­­rifləmişdi.

Mahmud ağa bütün Şirvanda muğam sənətinin ən böyük himayədarı idi. Onun özü yaxşı tar çalmağı və pəsdən oxumağı bacarırdı. Malika­nə­sin­dəki xüsusi böyük salonda tez-tez şeir, musiqi məclisləri təşkil edi­lir­di. Burada şeirlər, muğamlar dinlənilir və müzakirə olunurdu. Bu məclis­lər­də dövrün tanınmış xanəndə və sazəndələri, şair və qəzəlxanları, ədib­ləri və musiqişünasları, ziyalıları iştirak edirdi. Mahmud ağanın muğam məc­lislərinə Qarabağ, Təbriz və Bakının görkəmli ustad xanəndə və sa­zən­dələri dəvət olunurdu. Mirzə Sadiq Əsədoğlu, Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Əb­dülbaqi, Məşədi Məmməd Fərzəliyev, Cabbar Qaryağdı­oğlu, Məşədi Cə­­mil Əmirov də bu məclislərdə tez-tez qonaq olurdu. Şirvanın məşhur xanəndələrindən Mirzə Məhəmmədhəsən, Mehdi, Məbud, Davud Səfi­ya­rov və b. Mahmud ağanın muğam məclislərinin daimi iştirakçıları idilər. Bu məclislərdə müzakirələrin, sənət haqqında fikir mübadilələrinin apa­rıl­­ması, eyni zamanda gənc xanəndə və sazəndələrə də öz bacarıqlarını gös­tərmək imkanı verilməsi onun həm də öyrədici, tərbiyəedici rol oy­na­dı­ğını deməyə əsas verir. Digər tərəfdən Mahmud ağa İrandan, Gür­cüs­tan­dan, Türkiyədən, başqa ölkələrdən gələn qonaqları üçün öz mali­ka­nə­sində musiqi məclisləri təşkil edir və Şamaxının ustad sənətkarlarının ifa­sın­da muğam sənətini təbliğ edirdi. O, başqa ölkə və şəhərlərə səfərləri za­manı da özü ilə Şamaxının görkəmli xanəndə və sazəndələrini aparır, imkanları daxilində muğamın şöhrətini daha da geniş yaymağa çalışırdı. Ma­raqlı faktlardan biri də budur ki, məşhur fransız yazıçısı Aleksandr Dü­ma Qafqaza səyahəti zamanı Şamaxıda Mahmud ağanın qonağı ol­muş­du. Mahmud ağa bu xarici qonağa Azərbaycanın milli mətbəxini, geyim və ünsiyyət mədəniyyətini, xalqın ədəb-ərkan qaydalarını tanıtmaqla ya­na­­şı, ona öz malikanəsində musiqi məclisi də təşkil etmişdi. Burada ilk də­­­fə Azərbaycan muğamlarını, mahnılarını, rəqslərini dinləyən, musiqi alət­­lərimizlə tanış olan A.Düma sonra öz xatirələrində və Qafqaza səya­hət əsərində musiqi və rəqslərdən böyük zövq aldığını, belə yüksək mə­də­­niyyət qarşısında heyrətləndiyini bildirmişdi. XIX əsrin görkəmli rus rəssamı Knyaz Qriqori Qaqarin də Şamaxıda olarkən Mahmud ağanın qo­nağı olmuş, onun malikanəsində yerli musiqiçiləri dinləmiş, rəqslərə ta­maşa etmişdi. İştirak etdiyi musiqi məclisindən böyük bədii təəssüratla ay­­rılan rəssam, sonralar bu təəssüratlarını məşhur “Şamaxı rəqqasələri” ad­lı tablosunda təsvir edib.

Müasir dövrdə nuğam məclisləri ifaçılıq məktəbləri üzrə ənənəvi şə­kil­də yaşadılmasa da onun müxtəlif variantlarına rast gəlmək olar. İstər ali təhsil müəssisələrində tədris olunan muğam dərsləri, eləcə də efirdə müx­təlif telekanallarda təşkil olunan muğam müsabiqələri elə muğam məc­lislərinin XXI əsrdə təzahürü kimi qeyd oluna bilər.

 

ƏDƏBİYYAT:

  1. Şuşinski F. Azərbaycan xalq musiqiçiləri. B.: Yazıçı, 1985, 478 s.
  2. İbrahimov M.İ. Qarabağ muğam məktəbinin inkişafında musiqi məc­­lislərinin rolu. // “Azərbaycan” qəzeti, 26 avqust 2014.
  3. ZöhrabovF. Muğam. B.: Azərnəşr, 1991, 219 s.
  4. Kərimi S.Ə. Qrammofon valları – səs yaddaşımız. // “Konserva­to­riya” jurnalı №1, 2010, s. 6.

 

 Бехбудов КАРАХАН

Преподаватель АНК

МУЗЫКАЛЬНЫЕ МЕДЖЛИСЫ  ВТОРОЙ ПОЛОВИНЫ

XIX ВЕКА В АЗЕРБАЙДЖАНЕ

Резюме

В статье  освещается деятельность музыкальных меджлисов, которые действовали во второй половине XIX века в Шуше, Ширване и в Баку.

Ключевые слова: мугам, меджлис, действия, организаторы концертов

 

Behbudov KARAHAN

Lecturer of ANC

MUSICAL MEJLISES IN THE II HALF OF THE XIX

CENTURY IN AZERBAIJAN

Summary

The article is called “Musical mejlises in the II half of the XIX century in Azerbaijan”. The article says that music medzhslisah acted in the II half of the XIX century in Shusha, Shirvan and Baku. This specifies the value of performance organizers and members of the Majlis.

Key words: mugham majlis, action, performance organizers

 

 

Rəyçilər:

professor M.İbrahimov;

dosent G.Əliyeva.

Mövzuya uyğun