AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 4, 2017

Şirzad FƏTƏLİYEV

                                                        AMK-nın müəllimi

 UOT: 781,7

 

KİÇİK HƏCMLİ MUĞAMLARIN ÜMUMİ XASİYYƏTNAMƏSİ

 endir

PDF

 

 

 

Xülasə: Təqdim olunmuş məqalədə Azərbaycan musiqi sənətində özünəməxsus yer tutan kiçik həcmli muğamlar, onların muğam dəstgahlardan fərqli xüsusiyyətləri haqqında geniş məlumat verilmişdir.

Açar sözlər: muğam, kiçik həcmli muğam, məqam, “Mayə”, təsnif, “Bərdaşt”

 

Azər­bay­can əra­zi­sin­də möv­cud olan döv­lət­lər və xalq­lar ara­sın­da hə­lə qə­dim dövr­lər­dən, elə­cə də Or­ta əsr­lər­dən Ya­xın və Or­ta Şərq xalq­la­rı ilə Av­ro­pa, Asi­ya “pil­lə­kən­lə­ri”, Ru­si­ya ilə ya­xın mə­də­ni-in­cə­sə­nət əla­qə­lə­ri ol­muş­dur. Bu qar­şı­lıq­lı əla­qə­lər di­gər öl­kə­lər ki­mi, Azər­bay­can­da da pro­fes­sio­nal mu­si­qi sə­nə­ti­nin in­ki­şa­fı­na öz tə­si­ri­ni gös­tər­miş­dir. Azər­bay­can əra­zi­sin­də ilk döv­lət­lə­rin və şə­hər­lə­rin ya­ran­ma­sı, azər­bay­can­lı­la­rın bir et­nos ki­mi for­ma­laş­ma­sı pro­fes­sio­nal mu­si­qi­nin bir qo­lu olan mu­ğam jan­rı­nın ya­ran­ma­sın­da ta­ri­xi amil ki­mi çı­xış edir. La­kin mu­ğam­la­rın ya­ran­ma­sın­da və tə­şək­kü­lün­də ta­ri­xi amil ilə ya­na­şı, iq­ti­sa­di amil də az rol oy­na­mır. Be­lə ki, qə­dim Azər­bay­can döv­lət­lə­ri­nin di­gər öl­kə­lər­lə iq­ti­sa­di və ti­ca­rət əla­qə­lə­ri də mu­ğam sə­nə­ti­nin püx­tə­ləş­mə­sin­də, nə­sil­dən-nəs­lə ötü­rül­mə­sin­də bö­yük əhə­miy­yət kəsb edir.

Mu­ğam­lar yal­nız Azər­bay­can­da de­yil, Ya­xın Şərq öl­kə­lə­rin­də də in­san­la­rın hə­yat-məi­şə­ti­nə da­xil ola­raq on­la­rın da­xi­li alə­mi, mə­nə­vi dün­ya­sı ilə sıx bağ­lı­dır. Zən­gin mə­na ça­lar­la­rı­na ma­lik olan mu­ğam­la­rı­mız ey­ni za­man­da din­lə­yi­ci­də, ifa­çı­da müx­tə­lif səp­ki­li hiss­lər oya­dır. Me­lo­dik fik­rin əl­van­lı­ğın­dan tə­sir­lən­mək, me­lo­di­ya və sö­zün vəh­də­tin­dən ya­ra­nan mə­na­la­rın tə­si­ri ilə dü­şün­mək, hey­rət­lən­mək, bu­nun­la ya­na­şı, ay­rı-ay­rı ifa­çı­lar tə­rə­fin­dən mu­ğam­la­rın vo­kal-inst­ru­men­tal və inst­ru­men­tal şə­kil­də səs­lən­di­ril­mə­si ilə mu­ğam sə­nə­ti təb­liğ edil­miş, ya­şa­dıl­mış və nə­sil­dən-nəs­lə ötü­rül­müş­dür.

Mu­ğam şi­fa­hi ənə­nə­li pro­fes­sio­nal mu­si­qi jan­rı ki­mi ço­xəsr­lik ta­ri­xə ma­lik­dir və ya­ran­dı­ğı dövr­dən bu gü­nə ki­mi mü­əy­yən tə­ka­mül, in­ki­şaf yo­lu keç­miş­dir. Onu da qeyd et­mək la­zım­dır ki, mu­ğam sə­nə­ti­nin ya­ran­ma­sın­da folk­lor və mə­ra­sim mu­si­qi­si də özü­nə­məx­sus rol oy­na­mış­dır. Mu­ğam­lar dil­dən-di­lə şi­fa­hi şə­kil­də xalq ara­sın­da oxu­na­raq, ya­yı­la­raq, ci­la­la­nıb bu­gün­kü for­ma­sı­nı al­mış­dır. Mu­ğam­la­rın pro­fes­sio­nal janr ki­mi ya­ran­ma­sın­da və for­ma­laş­ma­sın­da bir çox amil­lər əsas rol oy­na­mış­dır. Ta­ri­xi amil, iq­ti­sa­di amil, pe­şə­kar in­cə­sə­nət növ­lə­ri­nin, pe­şə­kar xalq sə­nə­ti­nin ya­ran­ma­sı, folk­lor və pe­şə­kar aşıq sə­nə­ti­nin tə­si­ri və s.

Mu­ğam­lar ifa xü­su­siy­yət­lə­ri­nə və for­ma­sı­na gö­rə 2 qru­pa – inst­ru­men­tal mu­ğam­lar və vo­kal-inst­ru­men­tal mu­ğam­la­ra ay­rı­lır. İnst­ru­men­tal mu­ğam­lar sa­zən­də dəs­tə­si tə­rə­fin­dən de­yil, adə­tən bir ifa­çı tə­rə­fin­dən ifa olu­nur. Onu da qeyd edək ki, hər bir mu­ğa­mın öz kök sis­te­mi var. İnst­ru­men­tal mu­ğam­lar­dan fərq­li ola­raq, vo­kal-inst­ru­men­tal şə­kil­də ifa edi­lən mu­ğam­lar­da dəst­gah­lar xa­nən­də­nin mü­şa­yi­ət ilə oxu­du­ğu mu­ğam­dan, yə­ni imp­ro­vi­zə sə­ciy­yə­li mu­ğam şö­bə his­sə­lə­rin­dən, gu­şə­lə­rin­dən, inst­ru­men­tal də­ra­məd və rəng­lər­dən, vo­kal inst­ru­men­tal təs­nif­lər­dən iba­rət olur. Mu­ğam­la­rın vo­kal-inst­ru­men­tal şə­kil­də ifa­sı za­ma­nı dəst­ga­hın tam şə­kil­də ifa olun­ma­sı təq­di­rə­la­yiq hal­dır. Onu da qeyd et­mək la­zım­dır ki, mu­ğam dəst­gah­la­rı­nın ifa­sı za­ma­nı mil­li mu­si­qi tə­fək­kü­rün­dən və ədə­bi mətn­dən, ona uy­ğun səs­lən­mə ma­te­ria­lın­dan, təs­nif və rəng­lər­dən xü­su­si pe­şə­kar­lıq­la is­ti­fa­də et­mək la­zım­dır.

Qeyd olu­nan cə­hət­lər ki­çik həcm­li mu­ğam­la­rın ifa­sı za­ma­nı da öz ək­si­ni tap­ma­lı­dır. Ki­çik həcm­li mu­ğam­lar həcm eti­ba­rı ilə yığ­cam ol­sa da, hə­min mu­ğam­la­rın inst­ru­men­tal və vo­kal-inst­ru­men­tal ifa­sı za­ma­nı kök sis­te­mi, ifa edi­lən mu­ğa­mın ya­rım­çıq de­yil, tam şə­kil­də ifa­sı əsas cə­hət­lər­dən­dir. Ki­çik həcm­li mu­ğam­lar mü­əy­yən bir mu­ğam dəst­ga­hı­nın şö­bə­si ol­muş, la­kin son­ra­dan səs tes­si­tu­ra­sı eti­ba­ri ilə bu şö­bə­nin me­lo­di­ya­sı ge­niş­lən­miş və on­lar ki­çik həcm­li mu­ğam­la­ra çev­ril­miş­lər.

Ki­çik həcm­li mu­ğam­lar for­ma və kom­po­zi­si­ya ba­xı­mın­dan da mu­ğam dəst­gah­la­rın­dan fərq­lə­nir. Mə­sə­lən, mu­ğam dəst­gah­la­rın­dan fərq­li ola­raq ki­çik həcm­li mu­ğam­lar­da “Bər­daşt” ol­mur. Bu ha­lı, yal­nız “Rə­hab” mu­ğa­mı­na aid et­mək ol­maz. Əs­lin­də, “Rə­hab” heç də ki­çik həcm­li mu­ğam de­yil. Bə­zən yan­lış ola­raq mu­si­qi ədə­biy­yat­la­rın­da bu mu­ğam ki­çik həcm­li ki­mi təq­dim olu­nur. 10-a ya­xın şö­bə və gu­şə­si olan mu­ğa­mı ne­cə ki­çik həcm­li ad­lan­dır­maq ola­r? Tə­əs­süf ki, “qə­lə­ti-məş­hur” (yə­ni hər kə­sin bil­di­yi səhv) olan bu yan­lış­lıq hə­lə də da­vam edir. “Rə­hab” mu­ğa­mın özü­nə­məx­sus “Bər­daşt”ı var­dır, çün­ki bu mu­ğam əv­vəl­lər də dəst­gah for­ma­sın­da olub. Tar­zən Mir­zə Fə­rəc (XIX əsr) cəd­və­lin­də “Rə­hab” dəst­ga­hı­nı be­lə təq­dim edir: Əmi­ri, Rə­hab (yə­ni Ma­yə), Ba­ya­tı-fe­li, Əraq, Hü­sey­ni, Gü­nəş, Gə­ra­yi (Qə­rai), Pənc­gah, Fi­ruz, Xa­hə­ran (yə­ni Xa­və­ran), He­ra­tı-Ka­bi­li, Rak-Əb­dul­la­hi, Rə­hab (Rə­ha­ba qa­yı­dış).

Pro­fes­sor­lar – Ab­bas­qu­lu Nə­cəf­za­də və Va­miq Məm­mə­də­li­ye­vin bir­gə ha­zır­la­dıq­la­rı “Mu­ğam” ad­lı əsər­də “Rə­hab” haq­qın­da ge­niş bil­gi ve­rib­lər (6, s. 70-72). Mir­zə Fə­rə­cin cəd­və­lin­də mö­tə­ri­zə­də ve­ri­lən əla­və­lər A.Nə­cəf­za­də və V.Məm­mə­də­li­ye­vin ar­tır­ma­la­rı­dır.

Çox za­man “Bər­daşt”ın əvə­zi­nə ya mü­qəd­di­mə sə­ciy­yə­li təs­nif oxu­nur, ya da də­ra­məd ifa edi­lir. Mü­qəd­di­mə sə­ciy­yə­li təs­nif­lər bə­zən ki­çik həcm­li mu­ğam­la­rın his­sə­lə­ri ara­sın­da ifa edi­lə­rək “bağ­la­yı­cı” ro­lu­nu oy­na­yır. Ki­çik həcm­li mu­ğam­lar adə­tən təs­nif­lə ta­mam­la­nır. Bu­na gö­rə də ki­çik həcm­li mu­ğam­lar­da rən­gə nis­bə­tən təs­nif­lə­rin ifa­sı­na da­ha cox tə­sa­düf olu­nur. Təs­nif­lər mu­ğa­mın so­nun­da ifa edi­lən­də ye­kun­laş­dı­rı­cı əhə­miy­yət kəsb edir.

Azər­bay­can şi­fa­hi ənə­nə­li pro­fes­sio­nal mu­si­qi­sin­də 5 ki­çik həcm­li mu­ğam təq­dim olu­nur. Bun­lar “Qa­tar”, “Şah­naz”, “Ba­ya­tı-kürd”, “Dəş­ti” və “Rə­hab” mu­ğam­la­rı­dır. “Rə­hab” haq­da fik­ri­mi­zi bil­dir­dik. Zən­ni­miz­cə, “Dəş­ti” mu­ğa­mı­na da ki­çik həcm­li de­mək ol­maz. Müa­sir ifa­çı­lıq­da bu mu­ğam 7-8 şö­bə və gu­şə­dən iba­rət­dir. A.Nə­cəf­za­də və V.Məm­mə­də­li­yev bil­di­rir­lər:“Dəş­ti” dəst­ga­hı­nın müa­sir tər­ki­bi be­lə­dir: Bər­daşt, Ma­yə, Gəb­ri, Göv­hə­ri, Mə­nə­vi, Pəh­lə­vi, Qə­mən­giz və Ni­şa­pur­la Dəş­ti­yə qa­yı­dış. Bu dəst­ga­hın bə­zən ilk şö­bə­si “Dəş­ti” (zil və bəm) ki­mi qeyd edi­lir. Ra­miz Fa­seh isə onun mü­va­fiq ola­raq “Bər­daşt” və “Ma­yə” şö­bə­lə­ri ilə əvəz­lən­mə­si­ni töv­si­yə edir” (6, s. 67).

De­mə­li, “Dəş­ti” mu­ğa­mı da ki­çik həcm­li de­yil.La­kin de­yə bi­lə­rik ki, ad­la­rı çə­ki­lən və ki­çik həcm­li ki­mi təq­dim edi­lən bu mu­ğam­lar yal­nız 2 mə­qa­ma əsas­la­nır. Be­lə ki, “Qa­tar” rast mə­qa­mı­na, “Şah­naz”, “Ba­ya­tı-kürd”, “Dəş­ti” və “Rə­hab” isə şur mə­qa­mı­na əsas­la­nır. Ki­çik həcm­li mu­ğam­lar “Rast” və “Şur” mu­ğam ailə­si­nə da­xil­dir.

“Rast” mu­ğam ailə­si­nə da­xil olan “Qa­tar” ki­çik həcm­li mu­ğa­mı “Ma­hur-hin­di” dəst­ga­hı ilə bö­yük uy­ğun­luq təş­kil edir.Ki­çik həcm­li mu­ğam şək­lin­də ifa edil­məz­dən ön­cə “Qa­tar” “Ma­hur-hin­di” mu­ğa­mı­nın zil şö­bə­si ki­mi ifa edi­lir­di.“Ma­hur-hin­di” qə­dim mu­ğam­lar­dan bi­ri­dir və “Rast” dəst­ga­hı­nın şö­bə və gu­şə­lə­ri­ni özün­də cəm­ləş­di­rir.Qeyd edi­lən ümu­mi cə­hət­lə­rə bax­ma­ya­raq, on­lar ara­sın­da fərq­li cə­hət­lər də möv­cud­dur. Be­lə ki, “Rast” mu­ğa­mı ki­çik ok­ta­va­nın sol, “Ma­hur-hin­di” mu­ğa­mı isə I ok­ta­va­nın do sə­si­nə is­ti­nad edir.

“Qa­tar”ın müa­sir tər­ki­bi be­lə­dir: Qa­tar, Bəm Qa­tar, Zil Qa­tar, Qa­ta­ra qa­yı­dış. Bu mu­ğa­mın səs­lən­mə­sin­də nik­bin­lik, güm­rah­lıq, mər­da­nə­lik ki­mi xa­rak­ter­lər özü­nü bü­ru­zə ve­rir.“Qa­tar”da bə­zən “Ço­ban ba­ya­tı”sı da ifa edi­lir ki, ona “Qa­tar ba­ya­tı” da de­yir­lər.

“Rə­hab” da “Şur” mu­ğam ailə­si­nə da­xil­dir. Ya­xın Şərq­də 12 klas­sik mu­ğam­dan bi­ri olan “Rə­ha­vi”dən ya­ran­mış­dır. M.M.Nəv­vab “Rə­ha­vi” (son­ra­la­ra “Rə­hab”a çev­ri­lib) dəst­ga­hı­nın 24 şö­bə və gu­şə­si­nin ol­du­ğu­nu ya­zır: Rə­hab, Hü­ma­yun, Tər­kib, Üz­zal, Ba­ya­tı-türk, Ba­ya­tı-Qa­car, Zə­min-Xa­ra, Ma­və­ra­ün­nəhr, Ba­li-kə­bu­tər, Hi­caz, Bağ­da­di, Şah­naz, Azər­bay­can, Əraq, Əşi­ran, Zən­gi-şü­tür, Os­ma­ni, Ba­ya­tı-kürd, Ba­ya­tı-Şi­raz, Ha­cı Yu­ni, Sa­rənc, Şüş­tər, Məs­nə­ve­yi-sə­qil, Su­zi-gü­daz (7, s. 38).Mir­zə Fə­rə­cin mu­ğam cəd­və­lin­də isə “Rə­hab” dəst­ga­hı­nın qeyd et­di­yi­miz ki­mi, 13 şö­bə və gu­şə­si­nin adı çə­ki­lir. 1957-ci il­də Əh­məd Ba­kı­xa­no­vun tər­tib et­di­yi or­ta ix­ti­sas mu­si­qi mək­tə­bi üçün proq­ram­da “Rə­hab” mu­ğa­mı­nın 6 şö­bə və gu­şə­si da­xil edi­lib.

“Şah­naz” Azər­bay­can­da ge­niş ya­yıl­mış ki­çik həcm­li mu­ğam­lar­dan­dır. “Şur” mu­ğam ailə­si­nə da­xil olan bu mu­ğam 5 şö­bə və gu­şə­dən iba­rət­dir: Şah­naz, Dil­keş, Kür­dü, Şəd­di-Şah­naz (Zil Şah­naz), Şah­na­za Azər­bay­can ilə qa­yı­dış.

Mu­ğa­mın ilk şö­bə­si olan “Şah­naz” zil re­gistr­də şaq­raq zən­gu­lə­lər­lə ifa edi­lir. “Dil­keş” ilk şö­bə ilə tam tə­zad­lıq təş­kil edir. Qəlb, kö­nül mə­na­sı­nı da­şı­yan bu his­sə­də səs­lən­mə­lər hə­qi­qə­tən in­sa­nın ürə­yi­ni riq­qə­tə gə­ti­rir. “Şəd­di-Şah­naz” da ilk his­sə­nin xa­rak­te­ri­ni əks et­di­rir. “Şah­naz” mu­ğa­mı şur mə­qa­mı­nın re ma­yə­sin­də ifa olu­nur.

“Ba­ya­tı-kürd” mu­ğa­mı da “Şur” mu­ğam ailə­si­nə da­xil olan və 4 şö­bə-gu­şə­dən iba­rə ki­çik həcm­li mu­ğam­lar­dan bi­ri­dir: Ba­ya­tı-kürd, Kər­kü­ki, Ba­ya­tı-əcəm, Ba­ya­tı-kür­də Azər­bay­can ilə qa­yı­dış.

 Bu mu­ğam dal­ğın, pə­ri­şan, qəm­gin xa­rak­ter­lə­ri özün­də əks et­di­rir. “Ba­ya­tı-kürd”ün ilk şö­bə­si­nə səs­lən­mə­lə­ri za­ma­nı yu­xa­rı­ya yö­nəl­miş me­lo­di­ya xa­rak­te­rik­dir. İkin­ci şö­bə “Ba­ya­tı-əcəm” ad­la­nır və nis­bə­tən zil re­gist­rə aid pər­də­lə­ri əha­tə edir. So­nun­cu şö­bə ilə mu­ğam ta­mam­la­nır.

Hər bir ki­çik həcm­li mu­ğa­mın özü­nə­məx­sus də­ra­məd­lə­ri, təs­nif­lə­ri var­dır. Bax­ma­ya­raq ki, ad­la­rı qeyd olu­nan ki­çik həcm­li mu­ğam­lar “Şur” mu­ğam ailə­si­nə da­xil­dir, heç bir mu­ğa­mın də­ra­məd və təs­nif­lə­ri di­gər mu­ğam­da ça­lı­nıb-oxun­ma­ma­lı­dır. Onu da qeyd edək ki, yu­xa­rı­da ad­la­rı çə­ki­lən ki­çik həcm­li mu­ğam­lar “Şur” mu­ğam ailə­si­nə da­xil ol­sa­lar da, on­la­rın ma­yə­lə­ri müx­tə­lif­dir.

Şö­bə sa­yı ba­xı­mın­dan təh­lil edil­dik­də “Rə­hab” ki­çik həcm­li mu­ğa­mın şö­bə­lə­ri­nin sa­yı­nın di­gər­lə­rin­dən ar­tıq ol­du­ğu nə­zə­rə çar­pır. Di­gər mu­ğam­lar­da 3-4 şö­bə ol­du­ğu hal­da “Rə­hab”da “Bər­daşt” (Əmi­ri ilə baş­la­maq), “Ma­yə”, “Bö­yük mə­si­hi”, “Şi­kəs­te­yi-fars”, “Mü­bər­ri­qə”, “Əraq”, “Qə­rai”, “Ki­çik mə­si­hi” və “Rə­ha­ba qa­yı­dış” ad­lı şö­bə-gu­şə­lər ifa edi­lir.

“Ba­ya­tı-kürd” mu­ğa­mı ifa­çı­lıq­da həm sol ma­yə­li, həm də lya ma­yə­li ifa edi­lir. Sol ma­yə­li  “Ba­ya­tı-kürd” do ma­yə­li “Şur”, lya ma­yə­li “Ba­ya­tı-kürd” isə re ma­yə­li “Şur” mu­ğa­mı­na uy­ğun­dur. Do ma­yə­li “Rə­hab” sol ma­yə­li “Şur”, sol ma­yə­li “Rə­hab” isə re ma­yə­li “Şur” mu­ğa­mı ilə uy­ğun­luq təş­kil edir. Lya ma­yə­li “Dəş­ti” re ma­yə­li “Şur”, mi ma­yə­li “Dəş­ti” isə lya ma­yə­li “Şur” mu­ğa­mı­na uy­ğun­dur. Do ma­yə­li “Şah­naz” elə do ma­yə­li “Şur” mu­ğa­mı­na uy­ğun­luq təş­kil edir.

Onu da qeyd edək ki, bə­zi ki­çik həcm­li mu­ğam­lar təs­nif və ya­xud rəng, rəng­dən son­ra isə təs­nif səs­lən­mək­lə baş­la­nır. Mə­sə­lən, “Dəş­ti” təs­nif ilə baş­la­dı­ğı hal­da, “Qa­tar”a gi­riş rəng­dən son­ra təs­nif ilə baş­la­yır. La­kin ki­çik həcm­li mu­ğam­la­rın son­luq­la­rın­da bə­zi hal­lar­da təs­nif, bə­zi hal­lar­da isə mu­ğam səs­lən­mə­lə­ri ilə ta­mam­la­nır. Mə­sə­lən “Ba­ya­tı-kürd”, “Dəş­ti”, hət­ta bə­zən “Şur” mu­ğa­mı­nın özü də təs­nif­lə ta­mam­la­nır.

Ki­çik həcm­li mu­ğam­la­rın “ayaq”la­rın­da ox­şar­lıq “Ba­ya­tı-kürd” və “Şah­naz” mu­ğam­la­rı­nı ta­mam­la­yan “Azər­bay­can” ilə özü­nü bü­ru­zə ve­rir. “Şah­naz” mu­ğa­mı­nın “Kür­dü” şö­bə­si ilə sol ma­yə­li “Ba­ya­tı-kürd” to­nal­lıq möv­zu, xa­rak­ter ba­xı­mın­dan ey­ni­lik təş­kil edir.

“Ba­ya­tı-kürd”, “Dəş­ti”, “Rə­hab” mu­ğam­la­rı­nın ifa­sı za­ma­nı li­rik, aram­lı səs­lən­mə­lər özü­nü bü­ru­zə ver­sə də, “Qa­tar” və Şah­naz” mu­ğam­la­rı­nın ifa­sı za­ma­nı zil tes­si­tu­ra­lı səs­lən­mə­lər üzə çı­xır. La­kin bu mu­ğam­la­rın özək his­sə­lə­ri nə qə­dər qeyd olu­nan xa­rak­te­ri özün­də əks et­dir­sə də, hər iki mu­ğa­mın bəm his­sə­lə­ri (“Qa­tar”ın bə­mi, “Şah­naz”ın “Dil­keş” və “Kür­dü” his­sə­lə­ri) da­ha aram­lı, sa­kit xa­rak­te­ri əks et­dir­mək­lə özü­nü bü­ru­zə ve­rir. Hər iki mu­ğa­mın zil şö­bə­lə­ri (“Qa­tar”ın zi­li və “Şəd­di Şah­naz”) özək şö­bə­dən də da­ha zil re­gist­rə ke­çir və hər iki mu­ğa­mın ka­den­si­ya­sı rən­ga­rəng zən­gu­lə­lər­lə xa­rak­te­rik ox­şar­lıq təş­kil edir.

Bu mə­qa­lə­də ki­çik həcm­li mu­ğam­la­rın həm inst­ru­men­tal, həm də vo­kal inst­ru­men­tal va­ri­ant­la­rı təh­lil edil­miş­dir. Mu­ğam sə­nə­ti­ni ya­şa­dan sə­nət­kar­lar cid­di qay­da-qa­nu­na əsas­la­na­raq mu­ğam­la­rı özü­nə­məx­sus bir yol­la in­ki­şaf et­dir­miş­lər. İn­ki­şaf döv­rün­də mu­ğam­la­ra ye­ni ciz­gi­lər, avaz­lar əla­və edi­lə­rək, həm­çi­nin bü­tün bun­lar ifa­çı­lıq təc­rü­bə­si­nə da­xil ola­raq mu­ğam ifa­çı­la­rı tə­rə­fin­dən qə­bul edil­miş və ifa olun­muş­dur. Bu qeyd olu­nan cə­hət­lər mu­ğam dəst­gah­la­rın­da, zər­bi mu­ğam­lar­da ol­du­ğu ki­mi ki­çik həcm­li mu­ğam­lar­da da öz ək­si­ni tap­mış­dır.

 

ƏDƏBİYYAT:

 

  1. Əsədullayev A.M. Bayatı-şiraz və Hümayun. B.: Adiloğlu, 2003, 48 s.
  2. Əsədullayev A.M. Rast və Çahargah. B.: Adiloğlu, 2005, 56 s.
  3. Əsədullayev A.M. Şur, Segah-zabul, Şüştər. B.: Adiloğlu, 2006, 66 s.
  4. Əzimov A.K. Şur muğamının ifa tərzləri və onların nota alınması. B.: Şərq-Qərb, 2009, 112 s.
  5. Əzimli F.N. Azərbaycan muğam məktəbi. B.: R.H.Novruz-94 İKF, 2008, 256 s.
  6. Nəcəfzadə A.İ., Məmmədəliyev V.M. Muğam. B.: Ecoprint, 2017, 160 s.
  7. Nəvvab M.M. Vüzuhül-Ərqam (risaləni çapa hazırlayan:Zemfira Səfərova). B.: Elm, 1989, 84 s.

 

                                                                          Ширзад ФАТАЛИЕВ

            Преподаватель АНК

 

ОБЩИЯ ХАРАКТЕРИСТИКA МАЛЫX МУГАМОВ

 

Резюме: В данной статье предоставлена исчерпывающая  информация о малых мугамах, занимающих особое место в Азербайджанской музыкальной культуре и  выявлены их отличитильные особенности от мугамных дястгяхов.

Ключевые слова: мугам, малые мугамы,  лад, майе,  тесниф, Бердашт

 

Shirzad FATALIYEV

Lecturer of the Azerbaijan National Conservatory

 

GENERAL CHARACTERISTIC OF SHORT MUGHAMS

 

Summary: In the presented article there is an extensive  information  on short mughams and distinctive features from mugham dastgahs which occupy a peculiar place in the Azerbaijani musical art.

Key words: mugham, short mugham, mode, maya, classification, Bardasht

 

Rəyçilər:

professor Möhlət Müslümov;

professor Firuz Əliyev

 

Mövzuya uyğun