AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” № 4, 2017

Şanə MƏMMƏDOVA

BMA-nın doktorantı

AMK-nın müəllimi

Ünvan: Bakı şəh, Ş.Bədəlbəyli küçəsi, 98

Email: pikkolo.velizade@mail.ru

UOT:78.071.1

ƏNƏNƏ VƏ NOVATORLUQ KONTEKSTİNDƏ   AQŞİN ƏLİZADƏNİN YARADICILIĞINA BİR NƏZƏR

endir

PDF

 

 

 

 

 

Xülasə: Təqdim olunan məqalədə ənənəvi məzmun və obrazlar aləminin təsvirində, bədii ifadə vasitələrinin istifadəsində orijinallıq nümayiş etdirərək, öz dəsti xəttini tapmış və əsərləri ilə milli musiqi irsinə böyük töfhələr bəxş etmiş Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin görkəmli nümayəndəsi neofolklorçu bəstəkar Aqşin Əlizadənin yaradıcılığına müraciət olunaraq ənənə və novatorluq kontekstində araşdırılmışdır.

Açar sözlər: Aqşin Əlizadə, ənənə, novatorluq, müasir Azərbaycan musiqisi

Bə­şər ta­ri­xi ya­ran­dı­ğı dövr­dən bu gü­nə qə­dər müx­tə­lif də­yi­şik­lik­lə­rə uğ­ra­mış­dır. Bu də­yi­şim özü­nü ic­ti­mai-iq­ti­sa­di for­ma­lar­da, bir döv­lə­tin sü­qu­tu, di­gə­ri­nin ya­ran­ma­sın­da, ye­ni hə­yat tər­zi, adət-ənə­nə, zövq­lə­rin bir-bi­ri­ni əvəz et­mə­sin­də gös­tər­miş­dir. Bu mə­sə­lə in­cə­sə­nət sa­hə­lə­rin­dən də tə­sir­siz öt­mə­miş­dir. Am­ma is­tə­ni­lən ya­ra­dı­cı­lıq sa­hə­si möv­cud döv­rün so­si­al-ic­ti­mai qa­nun­la­rı­na ta­be ol­sa da ənə­nə fak­to­ru is­tis­na hal ki­mi hə­mi­şə möv­cud­dur.

Ənə­nə (la­tın sö­zü olub, “ötür­mək” de­mək­dir) mə­də­niy­yət və in­cə­sə­nə­tin əl­də et­di­yi nai­liy­yət və təc­rü­bə­nin ye­ni nəs­lə ötü­rül­mə­si­dir. Ənə­nə bü­tün dövr­lər­də, in­cə­sə­nə­tin müx­tə­lif sa­hə­lə­rin­də döv­ra­nın ge­di­şi­nə si­nə gə­rən, uzun za­man yo­lu  qət et­miş, ya­şa­yıb, ya­şa­yan və ya­şa­ya­caq, əsr­lər bo­yu əhə­miy­yə­ti­ni itir­mə­yən yad­daş­dır. Bu yad­daş seç­mə­lər­dən iba­rət­dir və mə­də­niy­yət müa­sir­li­yə ak­tu­al olan­la­rı hər za­man qo­ru­yub sax­la­yir, yad­da­şa həkk edir. Hər ye­ni döv­rün mə­də­niy­yə­ti keç­mi­şi to­xu­nul­maz şə­kil­də “xa­tır­la­mır”. Ək­si­nə, müa­sir­li­yə uy­ğun­laş­dı­rıl­mış, uz­laş­dı­rıl­mış şə­kil­də də­yi­şim baş ve­rir. Ənə­nə və no­va­tor­luq mə­də­niy­yət­də bə­dii-es­te­tik də­yər­lə­rin va­ris­li­yi­ni və müa­sir ya­ra­dı­cı­lıq mə­də­niy­yə­ti­nin ye­ni nai­liy­yət­lər­lə zən­gin­ləş­dir­mə­yi xa­rak­te­ri­zə edir.

Bu gün dün­ya miq­ya­sın­da baş ve­rən qlo­bal­laş­ma ənə­nə və no­va­tor­luq­la bağ­lı prob­lem­lə­ri gün­də­mə gə­tir­miş­dir. Təx­mi­nən bir əs­rə bə­ra­bər ta­ri­xi olan Azər­bay­can pe­şə­kar bəs­tə­kar­lıq ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın əsa­sı­nı və özəl­li­yi­ni tə­min edən amil­lər­dən bi­ri onun ənə­nə­lər qov­şa­ğın­da for­ma­la­şıb in­ki­şaf et­mə­si­dir. Ənə­nə­nin folk­lor­la ötü­rül­mə­si mə­sə­lə­si­ni ön pla­na çə­kə­rək bu mə­sə­li­nin Azər­bay­can bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi nü­ma­yən­də­lə­ri­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da önəm­li cə­hət ol­du­ğu­nu xü­su­si­lə vur­ğu­la­maq is­tər­dik.

Azər­bay­can bəs­tə­kar­la­rı­nın ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı ənə­nə və no­va­tor­luq kon­teks­tin­də araş­dı­rar­kən bu dövr­də ya­ran­mış nü­mu­nə­lə­rin üs­lub rən­ga­rəng­li­yi­nin, ob­raz, möv­zu, janr və for­ma­la­rın ye­ni­ləş­mə­si­nin şa­hi­di olu­ruq. Klas­sik Azər­bay­can mu­si­qi­nin ba­ni­si Üze­yir Ha­cı­bəy­li mil­li və ümum­bə­şə­ri mu­si­qi ənə­nə­lə­ri­nin sin­te­zi­ni re­al­laş­dır­maq­la Azər­bay­can mu­si­qi­si mə­də­niy­yə­tin­də bö­yük baş­lan­ğı­cın əsa­sı­nı qoy­muş ol­du. Bu baş­lan­ğıc əsr­lər­dən bə­ri uzun bir yol qət et­miş, dil­dən-di­lə ötü­rü­lə­rək döv­rü­mü­zə gə­lib çıx­mış, xalq ya­ra­dı­cı­lı­ğı, mil­li folk­lo­ru­muz, di­gər tə­rəf­dən Av­ro­pa mu­si­qi məc­ra­sın­da tə­şək­kül ta­pa­raq in­ki­şaf et­miş və klas­sik ənə­nə­lər sin­te­zi va­si­tə­si­lə hə­ya­ta ke­çi­ril­miş­dir. Nə­ti­cə eti­ba­ri­lə irə­li sü­rü­lən tə­şəb­büs sa­yə­sin­də mil­li və bə­şə­ri ənə­nə­lər qo­vu­şa­ğın­da for­ma­laş­mış ye­ni Azər­bay­can bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi­nin əsa­sı qo­yul­du. Üze­yir bə­yin ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da mil­li və Av­ro­pa mu­si­qi ənə­nə­lə­ri­nin qo­vuş­ma­sı ye­ti­şən Azər­bay­can bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi­nin nü­ma­yən­də­lə­ri üçün nü­mu­nə ol­muş və bu mək­tə­bin in­ki­şaf is­ti­qa­mə­ti, pers­pek­tiv­lə­ri­ni mü­əy­yən­ləş­dir­miş­dir. Əsr­lər bo­yu uzun tə­ka­mül yo­lu keç­miş Av­ro­pa­nın ar­tıq XX əsr­də ye­ni mu­si­qi cə­rə­yan­la­rı­na qə­dəm qoy­du­ğu bir za­man­da, mil­li bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi bu yo­lu çox qı­sa za­man kə­si­yin­də qət edə­rək yük­sək sə­viy­yə­də mə­nim­sə­miş, dün­ya mu­si­qi mə­də­niy­yə­tin­də la­yiq­li ye­ri­ni tut­muş­dur.

Üze­yir bəy ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı özü­nə nü­mu­nə ki­mi gö­tü­rən Azər­bay­can bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi­nin nü­ma­yən­də­lə­ri da­hi bəs­tə­ka­rın da­vam­çı­sı ki­mi ya­ra­dı­cı­lıq­la­rı bo­yu ənə­nə­yə da­ya­na­raq öz­lə­ri­nə xas no­va­tor ki­mi çı­xış et­mə­yə ça­lış­mış­lar. Bu mə­sə­lə hər bəs­tə­ka­rın ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da müx­tə­lif şə­kil­də öz tə­za­hü­rü­nü tap­mış­dır. Da­hi Qa­ra­yev­dən son­ra “neo” ön­sö­zü Azər­bay­can mu­si­qi­si­nə da­xil ola­raq müx­tə­lif janr­la­rın qar­şı­sı­na əla­və olu­nur. Be­lə bir şə­ra­it­də “ənə­nə” və “no­va­tor­luq” ad­lı iki es­te­tik an­la­yı­şın Azər­bay­can bəs­tək­la­rı­nın ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da araş­dı­rıl­ma­sı məq­səd­yön­lü­dür. Ənə­nə­vi məz­mun və ob­raz­lar alə­mi­nin təs­vi­rin­də, bə­dii ifa­də va­si­tə­lə­ri­nin is­ti­fa­də­sin­də ori­ji­nal­lıq nü­ma­yiş et­di­rə­rək öz dəst-xət­ti­ni tap­mış və əsər­lə­ri ilə mil­li mu­si­qi ir­si­nə bö­yük töf­hə­lər bəxş et­miş neo­folk­lor­çu bəs­tə­kar Aq­şin Əli­za­də­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğı­na ənə­nə və no­va­tor­luq kon­teks­tin­də mü­ra­ci­ət et­mək is­tər­dik.

 Aq­şin Əli­za­də XX əs­rin II ya­rı­sın­da Azər­bay­can mu­si­qi­si­ni təm­sil edən gör­kəm­li bəs­tə­kar­lar sı­ra­sın­da­dır. Bəs­tə­ka­rın ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın tə­sa­düf et­di­yi dövr Azər­bay­can bəs­tə­kar­lıq mək­tə­bi­nin in­ki­şa­fın­da ye­ni mər­hə­lə­dir. Bu ye­ni­ləş­mə pro­se­si özü­nü ədə­biy­yat və in­cə­sə­nə­tin bü­tün sa­hə­lə­rin­də, o cüm­lə­dən mu­si­qi­də də bü­ru­zə ver­miş­dir. Ye­ni ya­ra­dı­cı­lıq ax­ta­rış­la­rı özü­nü janr və for­ma, ob­raz, dil-üs­lub tə­ma­yül­lə­rin­də, müx­tə­lif tə­za­hür for­ma­la­rın­da təq­dim et­sə də, ümu­mi kök­dən, bir mən­bə­dən qay­naq­la­nır­dı. Bu mən­bə qə­dim ənə­nə­lə­rə əsas­la­nan xalq ya­ra­dı­cı­lı­ğı­dır.

İs­te­dad­lı bəs­tə­kar Aq­şin Əli­za­də  sim­fo­nik və ka­me­ra or­kestr­lə­ri, for­te­pia­no və xor üçün bir sı­ra ma­raq­lı əsər­lə­rin, ki­no­film­lə­rə və ta­ma­şa­la­ra ya­zıl­mış mu­si­qi­nin mü­əl­li­fi ki­mi müa­sir Azər­bay­can mu­si­qi­sin­də özü­nə­məx­sus iz qoy­muş­dur. Bə­dii müs­tə­qil­lik, in­cə zövq, ifa­də va­si­tə­lə­ri­nin se­çi­min­də cid­di­lik, müa­sir ya­zı tex­ni­ka­sı üsul­la­rı ilə klas­sik meyl­lə­rin üz­vi əla­qə­si­nə səy gös­tər­mək, mil­li də­yər­lər­dən dol­ğun su­rət­də is­ti­fa­də — bü­tün bun­lar onun ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın mü­hüm cə­hət­lə­ri­dir. A.Əli­za­də­nin əsas əsər­lə­rin­dən olan “Ba­bək”, “Qaf­qa­za sə­ya­hət” ba­let­lə­ri, “Azə­ri­lər” kan­ta­ta­sı, “Ana tor­paq” oda­sı və baş­qa əsər­lə­rin­də bu xü­su­siy­yət­lə­ri gör­mək olar.

1969-cu il­də mey­da­na gə­lən a ca­pel­la “Ba­ya­tı­lar” xor məc­muə­si sö­zün hə­qi­qi mə­na­sın­da bəs­tə­ka­rın bö­yük ya­ra­dı­cı­lıq nai­liy­yə­ti idi. A.Əli­za­də­nin bu əsər­də xor sti­lis­ti­ka­sı­nı ma­hi­ra­nə şə­kil­də təq­dim et­mə­si, əsl no­va­tor ki­mi li­ne­ar po­li­fo­nik xor lay­la­rı ya­rat­ma­ğa na­il ol­ma­sı diq­qə­ti cəlb edir. “Ba­ya­tı­lar” ey­ni za­man­da xalq hə­ya­tı­nın müx­tə­lif ça­lar­la­rı­nın – li­rik, məi­şət, pey­zaj, janr xü­su­siy­yət­lə­ri­nin rən­ga­rəng pa­lit­ra­sı­dır.

A.Əli­za­də­nin 1976-cı il­də “Azə­ri­lər” kan­ta­ta­sı (söz­lə­ri F.Qo­ca­nın­dır) Döv­lət mü­ka­fa­tı­na la­yiq gö­rü­lür. Kan­ta­ta­nın mü­vəf­fə­qiy­yə­ti bəs­tə­ka­rı də­fə­lər­lə vo­kal — sim­fo­nik və xor mu­si­qi­si­nə mü­ra­ci­ət et­mə­yə ruh­lan­dı­rır. Xalq ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın rəm­zi su­rət­lə­ri­nin das­tan­çı ki­mi çı­xış et­di­yi kan­ta­ta­da ümum­ləş­di­ril­miş xalq ob­ra­zı ve­ril­miş­dir. Bəs­tə­kar 1977-ci il­də Nə­bi Xəz­ri­nin söz­lə­ri­nə “Şad­lıq” xo­ru­nu, xalq mah­nı və mu­ğam­la­rı­nın əsa­sın­da “Qə­dim nən­ni” əsə­ri­ni, “Kənd süi­ta­sı”nı ya­zır. Ma­raq­lı­dır ki, ötən əs­rin 60-cı il­lə­rin­də həm ki­ne­ma­toq­ra­fi­ya sa­hə­sin­də, həm ədə­biy­yat­da, həm də tə­bii ki, mu­si­qi­də kənd hə­ya­tı­na ma­raq ten­den­si­ya­sı mü­şa­hi­də olu­nur. Kənd hə­ya­tı­nın saf­lı­ğı, tə­biə­tin gö­zəl­li­yi, ba­ki­rə­li­yi, mü­na­si­bət­lə­rin sə­mi­mi­li­yi in­cə­sə­nət us­ta­la­rı­nın ma­raq mər­kə­zi­nə çev­ri­lir. Bu­ra­da söz­süz ki, neo­ro­man­tiz­min tə­si­ri du­yu­lur. A.Əli­za­də “Kənd süi­ta­sı”nda bü­tün bu xü­su­siy­yət­lə­ri or­kest­rin müx­tə­lif rəng bo­ya­la­rı ilə tə­bii şə­kil­də təs­vir edə bil­miş­dir.  Bü­tün qeyd olu­nan əsər­lər içə­ri­sin­də bəs­tə­ka­rın məhz mü­şa­yi­ət­siz xor üçün “Ba­ya­tı­lar” əsə­ri­nin ənə­nə və no­va­tor­luq kon­teks­tin­də həl­li diq­qə­ti cəlb edir. Əsər Azər­bay­can mu­si­qi ta­ri­xin­də mü­şa­yi­ət­siz xor üçün ilk sil­si­lə­dir. Xor sə­nə­tin­də ye­ni jan­rın təm­sil­çi­si ol­maq­la ya­na­şı, “Ba­ya­tı­lar” müa­sir bəs­tə­kar ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da ənə­nə və no­va­tor­lu­ğa, xalq bə­dii tə­fək­kü­rü­nün, mu­si­qi sər­vət­lə­ri­nin im­kan­la­rı­na ye­ni möv­qe­lər­dən ba­xı­şı, əl­də et­di­yi tə­ra­vət­li, ye­ni bə­dii-es­te­tik nə­ti­cə­si ilə mər­hə­lə aç­mış­dır.

Ba­ya­tı – xalq ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın ən kök­lü, qə­dim janr­la­rın­dan bi­ri­dir. Müa­sir mu­si­qi­yə yi­yə­lən­dik­dən son­ra mil­li üs­lu­bun “mad­di ba­za”ya ye­ni səp­ki­də mü­ra­ci­ət et­di­yi bir dövr­də be­lə bir əsə­rin ər­sə­yə gəl­mə­si tə­sa­dü­fi de­yil­di. A.Əli­za­də ba­ya­tı­nı tək­cə şe­ir for­ma­sı ki­mi de­yil, özün­də mu­si­qi ahən­gi­ni, əla­qə­dar ol­du­ğu mu­si­qi jan­rı­nın da əla­mət­lə­ri­ni, ənə­nə­vi tə­cəs­süm for­ma­la­rı­nı gəz­di­rən çox­mə­na­lı for­ma ki­mi gö­tü­rə­rək, on­la­rın mü­əl­lif tə­xəy­yü­lün­də­ki mu­si­qi­si­ni “eşit­mək”, el ba­ya­tı­la­rı­nı müa­sir kök­də və üs­lub­da səs­lən­dir­mək is­ti­qa­mə­tin­də uğur­lu ad­dım at­mış­dır. Klas­sik­cə­si­nə ay­dın, mü­tə­na­sib bi­çim, öl­çü his­si, üs­lub zöv­qü, də­rin­dən, kö­kün­dən du­yu­lan xəl­qi­lik və bu kom­po­nent­lə­rin ye­ni kə­siş­mə müs­tə­vi­si­nə yol gös­tə­rən uni­kal in­tui­si­ya A.Əli­za­də əsə­ri­nin uğu­ru­nu tə­min et­miş­dir.

Xalq mu­si­qi ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın for­ma əmə­lə gə­ti­rən prin­sip­lə­rin­də, janr təs­ni­fa­tın­da da poe­tik əsas ki­mi ba­ya­tı­la­rın mət­ni tu­tar­lı və əhə­miy­yət­li­dir. Çün­ki ba­ya­tı Azər­bay­can bə­dii-ədə­bi tə­fək­kü­rü­nün qə­dim və ci­la­lan­mış məh­su­lu­dur. Ba­ya­tı­da xalq öz se­vin­ci­ni, dər­di­ni, bə­la və fa­ciə­si­ni, ar­zu və di­lə­yi­ni, mə­zə­li yu­mo­ru­nu səs­lən­di­rib. Nəğ­mə­lər, ox­şa­ma­lar, lay­la­lar, ağı­lar ba­ya­tı üs­tün­də oxu­nur.

“Ba­ya­tı­lar” ki­mi folk­lor ruh­lu əsə­ri­nin ya­ran­ma­sı­nın məhz 60-cı il­lə­rə tə­sa­düf et­mə­si də qa­nu­na­uy­ğun idi. Müa­sir mu­si­qi di­li­nin əlif­ba­sı­na yi­yə­lə­nib ye­ni şə­kil­də xəl­qi­lik ru­hu ya­rat­maq­la bəs­tə­kar bu bə­dii məq­sə­di yük­sək sə­viy­yə­də həll et­di. Ba­ya­tı­nın vəz­ni çox oy­naq­dır, sa­də, yığ­cam for­ma­sı ilə mil­li mu­si­qi­miz­də poe­tik əsas ki­mi bö­yük yer tu­tur. On xor­dan iba­rət “Ba­ya­tı­lar” sil­si­lə­sin­də bəs­tə­kar əsa­sən mə­həb­bət his­si­nin ən müx­tə­lif emo­sio­nal ça­lar­la­rı­nı əks et­di­rən ba­ya­tı­lar­dan is­ti­fa­də edir (“Di­lə gəl­di”, “Köy­nə­yi ya­şıl oğ­lan”, “Ağ çu­xa, qa­ra çu­xa”, “Dağ­lar­da”, “Bir don al­dım”).

Qeyd edək ki, “Ba­ya­tı­lar”dan son­ra xor mi­nia­tür jan­rı­na, mü­şa­yi­ət­siz xor nü­mu­nə­lə­ri­nin ya­ra­dıl­ma­sı­na bəs­tə­kar ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da ma­raq da­ha da ar­tır və  məhz a ca­pel­la jan­rın­da bə­dii cə­hət­dən əhə­miy­yət­li əsər­lər ya­ra­dır. Azər­bay­can bəs­tə­ka­rı­nın üs­lub ax­ta­rış­la­rı folk­lor ənə­nə­lə­ri­nin müa­sir tərz­də ifa­də olun­ma­sı­na, ye­ni səs-fo­nik ef­fekt ax­ta­rış­la­rı­na, po­li­fo­nik tex­ni­ka və müa­sir har­mo­ni­ya va­si­tə­lə­ri­nin is­ti­fa­də­si­nə sövq edir­di.

Aq­şin Əli­za­də xor mi­nia­tür­lə­ri­nin in­ki­şa­fı­na əhə­miy­yət­li töh­fə ver­miş­dir. O, qa­rı­şıq a ca­pel­la xo­ru üçün “Ba­ya­tı­lar” sil­si­lə­si ilə ya­na­şı, a ca­pel­la üçün xalq söz­lə­ri əsa­sın­da ya­zıl­mış “Qə­dim lay-lay”, uşaq xo­ru və for­te­pia­no üçün “Yu­mo­res­ka”, qa­rı­şıq uşaq xo­ru və sim­fo­nik or­kestr üçün “Ana tor­paq” oda­sı (B.Va­hab­za­də­nin söz­lə­ri­nə), xor və sim­fo­nik or­kestr üçün “Şən­lik oda­sı”  (Nə­bi Xəz­ri­nin söz­lə­ri­nə), xor və for­te­pia­no üçün “Ata­türk mar­şı”nın (Şe­ner De­mi­rin söz­lə­ri­nə) mü­əl­li­fi­dir. Bu əsər­lə­rin in­to­na­si­ya si­ma­sın­da bir çox cə­hət­lər  Azər­bay­can xalq mah­nı­la­rı­nın, aşıq və mu­ğam in­to­na­si­ya xü­su­siy­yət­lə­ri­nin, xalq inst­ru­men­tal ifa­çı­lı­ğı­nın özü­nə­məx­sus ənə­nə­lə­ri ilə mü­əy­yən­lə­şir. Qeyd olu­nan­la­ra  XX əsr Qər­bi Av­ro­pa mu­si­qi­si­nin tə­si­ri­ni, elə­cə də poe­zi­ya və na­tiq­lik sə­nə­ti­nin zən­gin fəa­liy­yət sa­hə­si­ni əla­və edə bi­lə­rik.

1984-cü il­də A.Əli­za­də a ca­pel­la xo­ru üçün “Qə­dim lay-lay” (söz­lə­ri xal­qın­dır) mi­nia­tü­rü­nü ya­ra­dır. Bəs­tə­kar bu əsər­də xalq mu­si­qi­si­nin qə­dim lay­la­rı­na, ilk növ­bə­də, uşaq mah­nı­la­rı­na mü­ra­ci­ət edə­rək, on­la­rı ye­ni­dən ya­şa­dır. Bu­ra­da biz bir da­ha ənə­nə və no­va­tor­lu­ğun qar­şı­lıq­lı əla­qə­si­nin şa­hi­di olu­ruq. Bəs­tə­kar “Qə­dim lay­lay” xor mi­nia­tü­rün­də iki jan­rın – “be­şik mah­nı­sı” və “ox­şa­ma”nın bə­zi sə­ciy­yə­vi xü­su­siy­yət­lə­ri­ni bir­ləş­di­rir. A.Əli­za­də a ca­pel­la­nın for­ma­sı­nı li­rik-mah­nı­va­ri və rəqs­va­ri-skert­so­lu xa­rak­te­rə ma­lik iki tə­zad­lı möv­zu­nun qar­şı­laş­dı­rıl­ma­sı əsa­sın­da qu­rur. “Qə­dim lay-lay” üçün ifa­də tər­zi­nin  ay­dın­lı­ğı  və hə­lim­li­yi, işıq­lı dia­to­ni­ka, lə­tif ahəng­dar­lıq, sol­ğun di­na­mik bo­ya­lar sə­ciy­yə­vi­dir. Xalq mah­nı kök­lə­ri özü­nü in­to­na­si­ya sə­lis­li­yin­də, me­lo­dik yük­sə­liş və eniş­lə­rin ta­raz­lı­ğın­da, avaz­la­rın va­ri­ant­lı­ğın­da asan­lıq­la bəl­li edir.

A.Əli­za­də a ca­pel­la ilə ya­na­şı, vo­kal-inst­ru­men­tal tər­kib üçün nə­zər­də tu­tul­muş xor əsər­lə­ri­nin də mü­əl­li­fi­dir. Şad­lıq və se­vinc ob­raz­la­rı, doğ­ma tor­pa­ğın və xal­qın mədh olun­ma­sı “Şən­lik” (1977, söz­lə­ri N.Xəz­ri­nin­dir) və “Ana tor­paq” (1993, söz­lə­ri B.Va­hab­za­də­nin­dir) ad­lı iki tən­tə­nə­li oda­da ifa­də­si­ni tap­mış­dır.

Par­laq, nur sa­çan coş­qun­luq, qız­ğın ritm öz ifa­də­si­ni A.Əli­za­də­nin xor üçün  yaz­dı­ğı di­gər bir əsər­də – uşaq xo­ru və for­te­pia­no üçün “Yu­mo­res­ka”da ək­si­ni ta­pır. “Yu­mo­res­ka” for­te­pia­no və zərb alət­lə­ri­nin rit­mik os­ti­na­to­su üzə­rin­də qu­ru­lan mü­şa­yiə­tə əsas­la­na­raq, üç­səs­li uşaq xo­ru üçün nə­zər­də tu­tul­muş­dur.  “Yu­mo­res­ka”da bəs­tə­kar “şi­kar (ov) mu­si­qi­si” üçün sə­ciy­yə­vi olan üsul­lar­dan: şey­pur in­to­na­si­ya­la­rı­na ya­xın olan 6/8 öl­çü­də iti hə­rə­kət­dən, “boş” kvar­ta-kvin­ta və pa­ra­lel üç­səs­li­lər­dən is­ti­fa­də edir.

 XX və XXI əsr Azər­bay­can mu­si­qi mə­də­niy­yə­tin­də ye­ni mu­si­qi mə­də­niy­yə­ti qu­ru­cu­lu­ğun­da bö­yük tə­sir oya­dan pro­ses­lə­ri­nə göz gəz­dir­mək onun ən mü­hüm nai­liy­yət­lə­ri­ni iz­lə­mək­lə mü­əy­yən olu­nur. Bu­nun­la əla­qə­dar ola­raq bir da­ha Azər­bay­can pro­fes­sio­nal mu­si­qi­si­nin ba­ni­si Üze­yir Ha­cı­bəy­li fəa­liy­yə­ti­nin əhə­miy­yə­ti­ni qeyd et­mək zə­ru­ri­dir. Ü.Ha­cı­bəy­li sa­yə­sin­də müa­sir mu­si­qi­də baş ve­rən bö­yük əməl­lə­rin əhə­miy­yə­ti və miq­ya­sı­nı, bəs­tə­kar­la­rı­mı­zın ge­niş dü­şün­mək ba­ca­rı­ğı və mu­si­qi sə­nə­ti­nin gə­lə­cək in­ki­şa­fı­nı nə­zər­də tu­tan bə­dii niy­yət­lə­ri – bü­tün bun­lar mil­li bəs­tə­kar­lıq sə­nə­ti­ni nə­in­ki sə­ciy­yə­lən­di­rir, ey­ni za­man­da onun la­yiq­li nü­ma­yən­də­lə­rin­dən olan Aq­şin Əli­za­də ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı nə­zə­rə çar­pa­caq də­rə­cə­də fərq­lən­di­rir.

 

ƏDƏBİYYAT:

  1. Əlizadə A. Publisistik irs. Məqalələr. Müsahibələr (Tərtibçi-redaktor L.Hüseynova). : Avrasiya Press, 2012, 524 s.
  2. Əliyeva F.Ş. XX əsrin II yarısında Azərbaycan musiqinin inkişaf yolları. B: Elm, 2012, 208 s.
  3. Həsənova Ş.H. XX əsr Azərbaycan musiqisi: ənənə və müasirlik. B.: Apastrof, 2011, 306 s.

 

Shana MAMMADOVA

PhD Student of BMA named U.Hacibeyli,

Senior Lecturer of ANC

OVERVIEW OF WORKS OF AQSHIN ALIZADEH IN THE TRADITIONAL AND INNOVATION CONTEXT

 

Summary: In this article it has been analyzed, the original expressions been used in individual images by the Azerbaijani neofolklore composer – Aqshin Alizadeh, who left a valuable contribution in national music heritage, in the traditional and innovation context.

Key words: Aqshin Alizadeh, tradition, innovation, modern Azerbaijani music

 

   Шана МАМЕДОВА

докторант БМА

 преподаватель АНК

 

ОБЗОР РАБОТ АКШИНА АЛИЗАДЕ В ТРАДИЦИОННОМ И НОВАТОРСКОМ КОНТЕКСТЕ

Резюме: Предлагаемая вниманию статья  обращена рассмотрению творчества выдающегося представителя азербайджанской композиторской школы — Акшина Ализаде. В контексте проблемы «Традиции и новаторство» освещаются особенности творческого стиля азербайджанского Художника, образно-содержательная сторона и арсенал средств музыкальной выразительности определенных произведений азербайджанского художника. 

Ключевые слова: Акшин Ализаде,  традиции, новаторство, современная азербайджанская музыка

 

Rəyçilər: sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor Gülzar Mahmudova;

                sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, professsor Akif Quliyev

 

 

Mövzuya uyğun