AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

«KONSERVATORİYA» 2019 № 4 (46)

ŞƏRQ MƏQAMLARI VƏ ŞƏRQ RİTMLƏRİ

endir

 

 

PDF 

 

 

 

    2019-cu ildə Azərbaycan Milli Konservatoriyası çox özəl bir gün yaşadı. Bəli, məhz bir gün… Həmin gün Cənubi Azərbaycanın başkəndi və bütün dünya azər­bay­can­lılarının qəlbi olan Təbriz şəhərindən iki nəfər professional musiqiçi gəlmişdi. Açı­ğı onlar mənim 50 illik yubiley tədbirimlə əlaqədar olaraq Bakıya təşrif buyur­muş­du­lar. Çün­ki biz – Hüseyn Ətapur və İsa Şükri ilə illərin, yəni ta 25 il öncəsi, mənim Təb­­riz­də musiqi müəllimliyi etdiyim illərin dostuyuq.

   Mənim yubiley konsertim pis keçmədi. Səslənən bütün əsərlər mənim bəstələrim idi. Təkcə Hüseynlə İsanın çıxışından özgə. Əlbəttə, müxtəlif musiqi nömrələrində on­lar müşayiətçi kimi də çıxış etdilər. Ancaq onların solo ifası bir başqa aləm idi! Dü­zü­nü desəm, çox adamın üzümə söylədikləri etirafa əsasən, bu konsertdə ən yaddaqalan, ən heyrətverici çıxışlar məhz təbrizli musiqiçilərə aid imiş. Hər kəs kimi mən də buna çox sevindim. Çünki o taylı – bu taylı böyük Vətənimizin mədəni birliyi, sivil də­yər­lə­rə söykənən vəhdəti hər şeydən önəmli və hər şeydən daha realdır.

    Mən bilirdim ki, Konservatoriya onları belə buraxmayacaq. Azərbaycan Milli Kon­servatoriyasının elmi işlər üzrə prorektoru, çox hörmətli Lalə xanım Hüseynova mənə bildirdi ki, onlar getmədən öncə hansısa bir görüş, ya da tədbir keçirilməsini istə­yir. Biz söhbət əsnasında belə qərara gəldik ki, onlar üçün Konservatoriyada bir ustad dərsi qoyaq. Belə də oldu. AMK-nın ən böyük sinif otaqlarının birində bu tədbir baş tutdu.

     Hüseyn Ətapurun tarı Azərbaycan tarı idi. Lakin onun ahəngi ümumşərq ahən­giy­di. Heç kimə sirr deyil ki, bu məsələ mənim də illərdir ki, yaralı yerimdir. Həm mik­rotonal sistem, həm də məqam məsələləri baxımından bu problem nə qədər do­la­şıq, ziddiyyətli və qəliz olsa da Hüseyn Ətapur ona verilən məhdud vaxt və imkan çər­çi­vəsində bu məsələlərə işıq tutmağı bacardı. Unudulmuş və ya proqramlardan çıxa­rıl­mış bir çox muğam və hətta məqamlar, o cümlədən “Nəva”, “Əfşar”, Əbu-Əta”, “Ba­ya­tı-Türk” kimi Şərq məqam sisteminin əsasını təşkil edən sütünlar bu ustad dərsində ge­niş şəkildə müzakirə olundu. Əsas müzakirə predmeti isə, həmin muğam və mə­qam­la­rın nə üçün Azərbaycandan uzaq düşməsi və onları hansı yolla qaytarmaq idi. De­di­yim kimi, illərdir ki, bu sahədə külüng çalan bir çox “fərhad”ın tişəsi qırılmış, əski be­yi­nli, sovet stereotipindən çıxa bilməyən qocamanlar və onları yamsılayanların fitfası nə­ticəsində bir çox tədqiqatçı şübhə zərbələri altında qalmışdır. Lakin mən şəxsən hə­min gün bir daha əmin oldum ki, Şərq məqam incəsənətinin bir parçası olan Azər­bay­can muğamları bir gün mütləq öz əslinə və gerçək mahiyyətinə qovuşacaqdır.

1

       Ustad dərsinin ikinci hissəsi Şərq ritmləri barəsində idi. İranın məşhur dəf ça­lan­la­rından olan İsa (başqa bir adıyla Milad) Şükri bu məsələyə xeyli dərəcədə aydınlıq gə­tirməyə müvəffəq oldu. Biz neçə illərdir öz tədqiqatlarımızda israrla iddia edirik ki, Azər­baycan milli musiqi incəsənətində ritmika məsələləri bu qədər sadə və məhdud və pri­mitiv ola bilməz. Qarışıq və mürəkkəb ritmlər mütləq şəkildə bizim də mu­si­qi­miz­də olmuşdur. Hətta biz aşıq musiqisinin daxilində elə havalara rast gəlirik ki, müasir ritm çalanlarımız onları dəqiq şəkildə müşayiət edə bilməz. İsanın sehrli dəfi bizə hə­min gecə çox şeyi anlatdı.

       Bir gün öncəki konsertdə olduğu kimi, iki dəyərli soydaşımızın bu çıxışları da əsil çıxış oldu – cəhalətdən, ətalətdən çıxış!

 

Fəxrəddin BAXŞƏLİYEV

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

AMK-nın dosenti

 

Mövzuya uyğun