Ömrün yollarında… Ruhəngiz Qasımova – 80

AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI

“KONSERVATORİYA” 2020 № 3 (48)

Bu il sevilən bəstəkarımız, əməkdar incəsənət xadimi Ruhəngiz Qasımova həyat salnaməsinin əlamətdar və sanballı tarixçəsini – 80 illik yubileyini qeyd edir. Yaradıcılıq yolunun daha parlaq hissəsini ötən əsrin 60-90-cı illərində yaşamasına baxmayaraq, Ruhəngiz xanım yeni nəsil musiqisevərlərin, daha dürüst desək, çoxsaylı mahnı pərəstişkarlarının həyatına üzvi surətdə və qeyri-adi bir şövqlə daxil ola bilib. Xalq arasında böyük populyarlıq qazanmış “Yeni Ulduz” televiziya layihəsində biz bunu aydın surətdə müşahidə etdik: sözləri, sərrast iradları və sualları az-qala zərb-məsəllərinə və aforizmlərə dönmüş Ruhəngiz Qasımovanın xarizmatik bir münsif kimi iştirakı, mübaliğəsiz demək olar ki, bu layihənin uğurunun əsas təminatçılarından biri idi.

Əslində, bütün bu olaylarda qeyri-adi bir şey yoxdur. Çünki, uzun illər populyar musiqi müstəvisində ən müxtəlif istiqamətlərdə – mahnıdan tutmuş teatr və teletamaşalara, kinofilmlərə musiqiyə, habelə istedadlı yazar kimi ssenari və libretto müəllifinə qədər əzmlə çalışmış Ruhəngiz xanım incəsənət aləmində kifayət qədər yaxşı tanınıb. Keçən əsrin 60-cı illərindən başlanan yaradıcılıq yolunda bəstəkarın uğurları göz qabağındadır. Onlardan biri – dahi müğənnimiz Rəşid Behbudovun bənzərsiz təfsirində həyata vəsiqə almış “Anacan, dostum evlənir” mahnısı isə sözün əsl mənasında, Ruhəngiz Qasımovanın vizit vərəqinə çevrilib.

Gənclik eşqini heç bir halda itirməyən Ruhəngiz xanım, yaşadığımız dövrün müasir çağırışlarına həvəslə səs verməyi və cəmiyyətin arzulanan, say-seçmə simalarından biri olmağı bacarır. Ruhəngiz Qasımovanı yaxından tanıyanlar onun həyatsevər daxili dünyasına, coşub-daşan temperamentinə, yumor və zarafatla dolu danışıq tərzinə, fikrini ört-basdır etmədən düz üzə demək xasiyyətinə çoxdan və yaxşı bələddirlər. Ona görə də bu cəsarətli xanım bəstəkarın milyonlarla insanın izlədiyi müsabiqədə dilə gətirdiyi obyektiv və güzəştsiz qənaətləri haqq-ədalət sorağında bulunan tamaşaçıların böyük hüsn-rəğbəti ilə qarşılaşır və sanki, ürəyindən böyük bir “tikan” çıxarırdı. Təbii ki, xasiyyətindəki bütün bu keyfiyyətlər bilavasitə onun yaradıcılıq dəst-xəttinə də sirayət edib, onun məna çaları və məzmun yükünün formalaşmasında mühüm rol oynayıb.

ruh%c9%99ngiz Ruhəngiz Qasımovanı insan və sənətkar kimi yetişdirib boya-başa çatdıran mühit zəngin və münbit olmuşdur. Hərbçi atası və tarix müəllimi olan anası qızlarının ziyalı insan kimi böyüməsində əllərindən gələni əsirgəməyiblər. Çalıb-oxumağı isə Ruhəngiz xanım lap uşaqlıqdan sevib. Elə bunu görən valideynləri onun bu musiqi eşqinin əleyhinə getməyib və nəhayət, 10 yaşlı qızlarına piano alıb musiqi məktəbinə göndərmək qərarına gəliblər. Zənnimcə, bəstəkarın yaradıcılıq bioqrafiyasında ilk mahnı nümunəsi kimi yer alan və Rəşid Behbudovun ifasında səslənmiş “Laylay” mahnısı da (söz. — Bəxtiyar Vahabzadə) əziz və unudulmaz valideynlərə ünvanlanmış təsirli bir etirafdır. Ailəsinin ona bəxş etdiyi səadəti, aşıladığı yüksək amallara hörmət hissini, hafizəsinə əbədi həkk olunmuş kövrək xatirələrini Ruhəngiz xanım çox-çox sonra yazdığı “Həmişə sizinlə” adlı avtobioqrafik kitabında xüsusi minnətdarlıqla dilə gətirib. Bir vacib məsələni də — dəyərli musiqişünas-həmkarım, mərhum Seyran Qafarovun vurğuladığı kimi, “Ruhəngiz xanım hələ uşaqlıq illərində özündə bir gerçəkliyi kəşf etmişdi: insanlar arasında əsl hörməti səmimiyyətlə, qabiliyyətlə və qeyri-adi dünyagörüşü ilə qazanmaq mümkündür” (1, s.6). Məhz bu keyfiyyətlər Ruhəngiz Qasımovaya öz istedadını gerçəkləşdirmək üçün yaxşı imkanlar yaratdı. Əlbəttə, bu məqamda onu bir sənətkar kimi formalaşdıran təhsil illərini də xüsusi xatırlamaq gərək.

Ruhəngiz Qasımova peşəkar musiqi təhsilinin bütün pillələrini inamla addımlayıb, Asəf Zeynallı adına Musiqi texnikumunu (hazırda Bakı musiqi kollecini), Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını (hazırkı Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasını) uğurla bitirib, mükəmməl sənətkar və müəllimlərdən musiqi sənətinin, bəstəkarlığın əsaslarına, incəliklərinə yiyələnib. Cövdət Hacıyev, Midhət Əhmədov, Seyid Şuşinski, Zaxar Stelnik, Nikolay Çumakov, Süzanna Şeyn və başqaları onun püxtələşməsində müstəsna rol oynayıblar. Ruhəngiz xanımın Konservatoriyada bəstəkarlıq üzrə ixtisas müəllimi, qüdrətli bəstəkar və pedaqoq Cövdət Hacıyevin bir xatirə yazısı isə, zənnimcə, tələbəsinin xasiyyəti və sənət meylləri barədə dolğun məlumat verir: “Ruhəngiz Qasımova çox diribaş və istedadlı tələbə idi, fəqət bəzən səbirsiz və hətta səbatsız da ola bilirdi. Tələsirdi və özünü müxtəlif janrlarda sınamaq istəyirdi, yorulmadan öz yolunu axtarırdı. Mən ona dürüst və güclü xasiyyətinə görə hörmət edirdim. Tələbəlik illərində bəstələdiyi mahnıları da xoşuma gəlirdi və onları dəstəkləmiş olmasam belə, qadağan etmirdim. Başa düşürdüm ki, bu mahnıların vasitəsilə onun eşginigar ruhu səslənir. Bu sevgi hissiyyatı ilə ətrafında olan insanlarla bölüşməyə ehtiyacı vardı” [1, s.10-11]. Beləcə, gələcək çətin və keşməkeşli yaradıcılıq yollarında inamla addımlamaq üçün gənc R.Qasımova ustadının xeyir-duasını almışdı.

2222

Ruhəngiz xanım elə bir dövrdə yaşayıb-yaratmağa başlayıb ki, milli musiqi sənətimizdə sözün əsl mənasında böyük simalar cövlan edirdi. Ciddi musiqi sahəsinin nəhəngləri ilə bahəm, populyar və tətbiqi janrlar — estrada musiqisi, teatr, kino sahəsi son dərəcə istedadlı və peşəkar şəxsiyyətlərin əlində cəmləşmişdi. Mahnı janrında, bu geniş və daim tələb olunan məcrada Tofiq Quliyev başda olmaqla, yeni nəslin nümayəndələri — Emin Sabitoğlu, Oqtay Kazımi, Elza İbrahimova və digərləri həvəslə çalışırdılar və altmışıncılar kimi tarixə düşmüş bu nəslin arasında Ruhəngiz Qasımov da öz səsini ucaltmağa müvəffəq olmuşdu. Uzun illər çalışdığı iş yerləri də məhz bu musiqi istiqamətində aktiv fəaliyyətə sövq edirdi. Artıq konservatoriyanın son kursunda oxuyarkən 1962-ci ildə o, Dövlət Televiziya və Radio Komitəsində musiqi verilişlərinin kiçik redaktoru kimi işə başlayır. Daha sonra Uşaq verilişləri redaksiyasında redaktor, 1968-ci ildən 90-cı illərin əvvəllərinə kimi “Azərbaycantelefilm” dövlət qurumunda səs rejissoru vəzifəsində çalışır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrdən etibarən peşəkar bəstəkarlarımızın kino və televiziya qurumlarında fəal işləməsinin şahidi oluruq. Cəmiyyətin mədəni həyatında böyük rol oynamağa başlayan, zövqləri formalaşdıran bu vacib sahələrə bəstəkar kadrların cəlb edilməsi təqdirəlayiq hal idi. Xatırladaq ki, elə bu dövrlərdə Moskva Konservatoriyasını bitirmiş Emin Sabitoğlu Azərbaycan kinostudiyasında musiqi redaktoru kimi işə başlayır və bu da onun yaradıcılığında kino və populyar musiqinin böyük rol oynamasına səbəb olur. Uzun illər sayılıb-seçilən bəstəkarlarımız — Adil Bəbirov, Aydın Əzimov, Cavanşir Quliyev, Eldar Mansurov və başqalarının də əmək fəaliyyəti bilavasitə televiziya və kino qurumları ilə bağlı olmuşdur. Məhz belə yüksəkixtisaslı peşəkarlar uzun illər musiqi redaktoru və səs rejissorları kimi televiziya və kino məkanında keyfiyyətli iş ortaya qoyurdular. Eyni zamanda, bu fəaliyyət sahəsi bilavasitə onların yaradıcılığına böyük təsir göstərirdi. Ruhəngiz Qasımovanın bu sırada yeganə qadın kimi (zənnimcə, səhv etmirəm!) inamla yer alması heç də asan məsələ deyildi. Çünki rəqabət böyük idi! Üstəlik qadının ailə həyatında üzərinə düşən sonsuz qayğıları da nəzərə alsaq, bu “qoçaq xanımın” (Üzeyir Hacıbəylinin tələbələrinə ən yüksək tərifi məhz “qoçaq” sözü idi. Rəğbət bəslədiyi gənclərə “qoçaq-oğlan”, “qoçaq qız”, – deyə müraciət edərdi) məsuliyyət tələb edən iş yerində, habelə sənətdə, yaradıcılıqda öz sözünü deməsi iradə tələb edirdi. Ruhəngiz Qasımovanın şəxsində bu keyfiyyətləri görmək mümkündür. S.Qafarovun yazdığı kimi, “Onun “Ekran” yaradıcılıq birliyinin formalaşmasında peşəkar fikirləri və qeydləri, təşəbbüskarlığı və əzmkarlığı böyük rol oynamışdı. Bu dövlət təşkilatında Ruhəngiz xanım 200-dən çox sənədli və bədii filmin ərsəyə gəlməsində iştirak etmiş, səs rejissoru, ssenari müəllifi və bəstəkar kimi incəsənət xəzinəsinə müstəsna töhfələr vermişdir” [1, s.12]. Bu xüsusda bir tarixi olay önəmlidir: R.Qasımova 1965-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə çəkilmiş “Danışan işıqlar” adlı televiziya cizgi filminin bəstəkarıdır və bu fakt hətta Azərbaycan Milli Ensiklopediyasına düşüb.

Ruhəngiz xanımın kino və televiziya sahəsinə ciddi marağının yaranmasında tələbə ikən teatr tamaşasına musiqi yazması da, fikrimizcə, az rol oynamayıb, bəlkə də həlledici olub. Axı, 1961-ci ildə Naxçıvan Dram Teatrında səhnəyə qoyulan “Kölgəli dağ” (müəllif — M.Tarıverdiyev) tamaşasının rejissoru sıradan biri deyildi: bu – görkəmli sənətkar, Azərbaycan teatr tarixində öz kəsərli sözünü demiş Tofiq Kazımov idi. Yaradıcılıq yolunun erkən dövründə gənc bəstəkarın belə böyük sənətkarla qarşılaşmasını, yalnız, taleyin xoş bəxşişi kimi qiymətləndirmək olar.

Sonrakı illər istər teatr, istərsə də kino və televiziya sahəsi olsun, Ruhəngiz xanım üçün uğurlu işlər və yaradıcılıq tandemləri ilə yadda qalıb. Tanınmış rejissorlar — Zəfər Nemətov, Rasim İsmayılov, Nazim Abbasov, Ramiz Həsənoğlu, Cahangir Novruzov onunla həvəslə çalışıblar. Bu dövrdə ərsəyə gələn işlər sırasında isə “Yollar görüşəndə” (1979), “Ömrün yolları” (1982), “Qonşu qonşu olsa…” (1987) teletamaşaları (hər üçünün rejissoru R.Həsənoğludur) zənnimizcə, daha uğurlu alınıb və bəstəkarın bioqrafiyasında xüsusi yerə malikdir. Ruhəngiz xanımın hərtərəfli istedadı bu telelayihələrdə tam gücü ilə parlayıb: o, həm libretto müəllifi, həm bəstəkar, ikisində isə həm də müğənni qismində çıxış edib. İncə yumor və zarafat qarışıq, lirik ovqatlı bu tamaşalar indi də aktuallığını itirmir. Əgər “Yollar görüşəndə” adlı ilk teletamaşada mahnıları populyar müğənnilər Flora Kərimova və Cavan Zeynallı ifa edirlərsə, artıq ikinci (“Ömrün yollarında”) və sonuncu (“Qonşu qonşu olarsa…”) musiqili teletamaşalarda bu vəzifəni bəstəkar öz üzərinə götürür və yaxşı səs imkanları ilə öhdəsindən layiqincə gəlir. Səslənən musiqi içərisində melodik təravəti ilə seçilən “Susdu dodaqlar”, “Ətrin qalıb güllərdə” mahnıları daha çox məşhurlaşıb. Bu tamaşalarda müzikl elementləri (məsələn mahnıların rəqslərlə müşayiət olunması) aşkar görünür və əslində onlar musiqili teatr səhnəsində bu statusda yer ala bilərdi. Şübhəsiz ki, teletamaşaların böyük uğur qazanmasında istedadlı aktyor ansambllarını xüsusi qeyd etmək lazımdır: Yaşar Nuri, Səməndər Rzayev, Nəcibə Məlikova, Hamlet Qurbanov, Eldəniz Zeynalov, Firəngiz Şərifova, Rafael Dadaşov, Hacı İsmayılov, Səidə Quliyeva kimi sənətkarların iştirakı bu əsərlərin uzun ömrünü şərtləndirən vacib amillər sırasındadır.

Ruhəngiz Qasımovanın yaradıcılığından söz açarkən, şübhəsiz mahnı janrının öncül yeri yaxşı sezilir. Onların sayı təxminən 50-yə yaxındır. Ən məşhur nümunələr keçən əsrin 60-70-cı illərinin estrada musiqi üslubunda bəstələnib. Azərbaycan mahnı yaradıcılığında 40-ci illərdən etibarən vüsət almağa başlayan bu üslub dövrünün intonasiya lüğəti və ritmik qəliblərinin təsiri altında daim yeniləşir, müasirləşir, hit nümunələrin yaranmasını şərtləndirirdi. Ruhəngiz Qasımovanın “Anacan, dostum evlənir” mahnısı da, tam cəsarətlə demək olar ki, 60-70-cı illərin hitləri sırasında yer alaraq yaradıcılarına xeyli məşhurluq qazandırmışdı. Rəşid Behbudov və onu müşayiət edən estrada ansamblının rəhbəri Rafiq Babayevin virtuoz aranjimanını bu əs-nada ayrıca qeyd etmək lazımdır. Bu qüdrətli ifaçılar Ruhəngiz Qasımova və şair Fikrət Qoca tandeminin məxsusi məna yükünü, nəbzini həssaslıqla tuta bilmişdilər. Ruhəngiz xanım da bu ifaçıların yaradıcılığındakı taleyüklü əhəmiyyətini belə qiymətləndirib: “Hər yerdə və hər zaman etiraf edirəm ki, 1962-ci ildə mən Rəşid Behbudovun yanına gəlməsəydim və irəliləyən zamanlarda mənim əsərlərimdə Rafiq Babayevin iştirakı olmasaydı, mən mahnı janrının bəstəkarı kimi özümü doğrulda bilməzdim” [1, s.18].

Rəşid Behbudov “Anacan, dostum evlənir” mahnısından əslində parlaq bir səhnəcik qurmuşdu və özü də onu bir aktyor fəhmi ilə canlandırmışdı: mahnının sonunda oxu tərzi hətta yalvarışlı xahişə — danışığa keçir. Dinləyicinin qarşısında güclü evlənmək istəyini anasına dolayı yolla anladan bir gəncin çılğın obrazı canlanır. Kinofilmlərdə, opera və operettalarda aktyor-müğənni kimi uğurla çıxış edən Rəşid Behbudov bilavasitə səhnə və ya filmlə bağlı olmayan ayrıca bir mahnını da görümlü etməyə çalışırdı. Böyük sənətkarın 1960-cı illərdə Bakıda Mahnı teatrını yaratması da, zənnimizcə, elə bu ehtiyacdan və niyyətdən doğmuşdu. Şübhəsiz ki, R.Qasımovanın “Anacan, dostum evlənir” mahnısı, ilk növbədə, orijinal obraz-məzmunu, əks olunan həyati situasiyanın təbiiliyi ilə böyük müğənnini cəlb etmişdi. Bu təbiiliyin kökündə isə Ruhəngiz xanımın öz şəxsi həyatında yaşadığı maraqlı olaylar dururdu. Gələcək həyat yoldaşı ilə qəribə münasibətlərin təkamülünü əvvəlcə o, məzəmmət xarakterli, oynaq “Utancaq oğlan” mahnısında (Elmira Rəhimova və İdris Mehdiyevin ifasında), daha sonra sevgilisini etinasızlıqda qınayan “Gəlmirsən, gəlmə” (İlhamə Quliyevanın ifasında) və nəhayət, qəti evlənmək əzmini “Anacan, dostum evlənir” mahnısında ortaya qoymuşdu. Beləcə, Fikrət Qocanın sözlərinə üç mahnıdan ibarət bir trilogiya – “məhəbbət dəstgahı” (S.Qafarovun ifadəsi) yaranmışdı. Qeyd etmək lazımdır ki, o dövrdə bu mahnıların üçü də kifayət qədər məşhurlaşmışdı və onların musiqisi də, sözləri də yaddaşlarda indi də qalmaqdadır.

R.Qasımovanın mahnılarını arasında son zamanlar xalq artisti Azər Zeynalovun ifasında səsləndirilmiş “Azərbaycan” adlı nümunəyə (söz. İsa İsmayılzadə) xüsusi diqqət çəkmək istərdim. Təəssüf ki, mahnıya onun ilk ifaçısı Rəşid Behbudovun yozumunda qulaq asmaq bizə müyəssər olmayıb. Lakin heç şübhəsiz, bu əsər vaxtilə (1969-cu ildə) məhz Rəşid Behbudovun güclü səs imkanları və məxsusi ifa tərzi üçün nəzərdə tutulmuşdu. Mahnının üslubu onu geniş nəfəsli ariyaya bənzədir. Doğma yurdun hər tərəfini, hər qarışını məhəbbətlə ağuşuna almaq, üzərində qanad çalıb süzmək, canından çox sevdiyi vətənini var-qüvvə ilə vəsf etmək istəyi var bu möhtəşəm sevgi etirafında. Nəfəs dərmədən, elə bil sonsuzluğa baş alıb gedən melodiyada ucsuz-bucaqsız dəniz üfüqlərinin, hüdudsuz çöllərin, başı qarlı dağ zirvələrinin ruhu hökm sürür. Ruhəngiz Qasımovanın dediyinə görə, Rəşid Behbudov bu mahnı ilə öz böyük konsert proqramlarını açardı. Uzun illərdir Azərbaycan estradasında, musiqili teatr səhnəsində Rəşid Behbudov ənənələrini layiqincə yaşadan Azər Zeynalovdan başqa, hazırda daha kiminsə bu ilhamlı musiqini bu tərz mükəmməl oxuya biləcəyini təsəvvür etmək, əlbəttə, çox çətindir. Bu xüsusda “Azərbaycan” mahnısının doğma yurdumuza həsr olunmuş çoxsaylı nümunələr arasında özəl yeri çox aydın və qabarıq görünür.

Ruhəngiz Qasımova bu il həyat və yaradıcılıq yolunun müdriklik zirvəsinə qədəm qoyub. Onunla istər canlı həyatda, istərsə də ekran vasitəsilə görüşmək daim yüksək əhval-ruhiyyəyə, xoş ovqata yetişmək deməkdir. Azərbaycanın musiqi, teatr, kino və televiziya məkanında çoxlu pərəstişkarları olan gözəl sənətkarımızı bu əlamətdar yubileyi münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ona möhkəm can sağlığı və uzun ömür diləyirik.

ƏDƏBİYYAT: