Salyan tarzənləri
AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI
“KONSERVATORİYA” № 4, 2015
ADMİU-nun professoru
AMK-nın dissertantı
Salyan tarzənləri
Açar sözlər: tar ifaçısı, Şirin Axundov, Yüzbaşı Quliyev, Qulu Əskərov, Mircavad Cəfərov, tamaşa, caz
Qərinələr, əsrlər, illər boyu xalqımızın bacarıqlı istedad sahibləri doğma Azərbaycanımızın hər bölgəsindən elmin, incəsənətin, ədəbiyyatın, mədəniyyətin bütün sahələri üzrə yetişmiş, ölkəmizə başucalığı gətirmiş və xalqımıza sədaqətlə xidmət etmişlər. Qədim türklərin sal tayfalarının məkanı olan Salyan da nadir tarixi şəxsiyyətləri, elm, din, incəsənət, dövlət xadimləri ilə daim fərqlənmiş və tanınmışdır. Bu məqalədə Salyanın yetirdiyi tarzənlərin bir neçəsinin fəaliyyətini işıqlandıracağıq.
Şirin Məşədi Hüseyn oğlu Axundov 1978-ci ildə Salyanda anadan olub. Kiçik yaşlardan onun istedadı özünü büruzə verib: 7 yaşında qarmon, 13 yaşında saz, 15 yaşında tar çalmağa başlayb. Axund nəslindən olan Məşədi Hüseyn ibadət əhli kimi dinə sədaqətlə xidmət edir, günün əsas hissəsini məscidlərdə keçirirdi. O, oğlunun musiqi ilə məşğul olmasının qəti əleyhinə idi, musiqini “şeytan əməli” sayırdı. Hətta bir dəfə qəzəblənib Şirinin tarını sobaya atıb yandırmışdı. Ata ilə oğul arasında inciklik yarandığı günlərin birində ustad xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlu (1861-1944) öz dəstəsilə Salyana toya gəlibmiş. Məclis bitəndən sonra musiqi həvəskarları Şirinin çalğısını dinləməsini C.Qaryağdıoğludan xahiş edirlər. Şirinin tar çalmağı ustadın xoşuna gəlir. O, Şirinə Bakıya gəlib orada tarzənliyi davam etdirməyi məsləhət görür. Bu təklif gənc tarzəni ruhlandırır və qol-qanad verir. Şirin anası Zərəfşan xanımla Bakıya gəlir və C.Qaryağdıoğlu ilə görüşür. Həmin vaxtlar Cabbar Şirini də öz sazəndə heyətinin tərkibinə daxil edir. Gənc tarzən onların ifalarını diqqətlə dinləyir, işlətdikləri xalları, şöbə və guşələri yadında saxlayır, evə gələndən sonra bunlar üzərində işləyir.
Şirin Axundov 1901-1902-ci illərdə bakılı xanəndələrdən Məşədi Məmmədi və Əlisahibi müşayiət edərək tədricən özünü tanıdır və bir tarzən kimi təsdiq edir.
Bakı musiqi mühiti, təmtəraqlı məclislər, sazəndə dəstələrilə rastlaşmaq, eyni toy-büsatda onlarla çıxış etmək istedadı aşıb-daşan gənc tarzənin sənət eşqini və ustalığını artırır. O, sənət aləmində Salyanlı Şirin kimi tanınır. Şirini Hacı Zeynalabdin Tağıyevin “Güzgülü zalı”nda qurulan məclislərə dəvət edirlər. O, burada çıxış edərək bəyənilir. Ustad xanəndə Şəkili Ələsgər (1866-1929) öz tarzənigilə gələndə pəncərədən ətrafa yayılan gözəl, cəlbedici, təsirli, şirin, incə xallarla səslənən tar səsi eşidir. Ayaq saxlayaraq diqqət kəsilir. Bu ifanın onun tarzəninin çalğısına bənzəmədiyi üçün maraq onu götürür. İçəri daxil olub 25-26 yaşlarında hüsnü gözəl, yar-yaraşıqlı tarçalanın əyləşdiyini görür və soruşur ki, bu “inci”ni haradan tapmısınız? Cavab alır ki, Tağıyevin məclisindən.
Bu tanışlıq Salyanlı Şirinin qarşısında geniş yaradıcılıq imkanları açır. Ələsgər Abdullayevin muğam üçlüyü Bakıda və ətrafda çox məşhur idi. Onlar uzun illər birlikdə çalışmışdılar. Bu üçlük Zaqafqaziyanın şəhərlərində çıxış emişdi.
Azərbaycan teatrının inkişafında da Salyanlı Şirinin müəyyən xid-mətləri olub. 1905-ci ilin dekabrında Bakıda M.F.Axundzadənin “Lənkəran xanının vəziri” əsərinin tamaşasının musiqisinin müşayiətində xanəndə Ələsgər və tarzən Şirin məharət göstərmişdilər. Qəzetlər bu barədə yazmışdı. Şirin uzun illər H.Z.Tağıyevin teatr binasında oynanılan tamaşaların fasilələrində çalır, əksər hallarda burada çalışan sazəndələr qrupuna rəhbərlik edirdi. 1905-1926-cı illərdə çap olunan, arxivdə saxlanan qəzetlərdə, afişa və proqramlarda Şirinin adına rast gəlinir. Dahi bəstəkar Ü.Hacıbəylinin yazdığı, Şərqdə ilk opera olan “Leyli və Məcnun”un 1908-ci ildəki ilk tamaşalarında tarzənlərdən biri, Qurban Pirimov (1880-1965), o biri isə Şirin Axundov olub.
Salyanlı Şirinin şirin çalğısı, usta müşayiəti olmuşdur ki, bu da xanəndələrin nəzərindən qaçmamışdı. O, bütün muğamları mükəmməl çalırdı. Ş.Axundov xanəndələrdən Seyid Mirbabayevi (1867-1953), İslam Abdullayevi (1876-1964), Cabbar Qaryağdıoğlunu, Bülbülü (1897-1961) və Seyid Şuşinskini (1889-1965) müşayiət edib. Onunla eyni məclisdə olan xanəndələr Şirinin müşayiətilə oxumağı arzu edərdilər. S.Mirbabayevlə Ş.Axundovun xüsusi münasibəti, mehriban və cox dəyərli sənət yoldaşlığı olub. Mühacirətinin son dövrlərində, Tehranda yaşayarkən S.Mirbabayev həmişə onun adını hörmətlə çəkər və xatırlayarmış.
Ş.Axundov xoşsifət, xoşxasiyyət, mədəni, istiqanlı, mehriban, sənətini dərindən sevən və ona hörmətlə yanaşan birisi olaraq sənət aləmində böyük nüfuz qazanmışdı. O, həm də xalq arasında çox sevilirdi.
Ş.Axundov Bakı, Tiflis və İrəvanda təşkil olunan konsertlərdə xanəndələri böyük ustalıqla müşayiət edirdi. C.Qaryağdıoğlu, Ş.Axundov və kamançaçı Qulu Əliyevdən ibarət üçlüyün 1911-ci il iyunun 23-də İrəvanda olan konsertinin afişası var (1, s. 266). O, iki dəfə İ.Abdullayev və Ə.Abdullayevlə İran səfərlərində olmuş və rəğbət qazanmışdır.
1914-cü ildə Macarıstanın “Premyer-rekord” firması Bakıya gələrkən Şirin Axundovu solist kimi dəvət etmiş, onun ifasında “Çahargah”, “Mirzə Hüseyn segahı”, “Hisar” və “Müxalif” muğamlarını qrammofon valına yazmışdır. O, İslamın ifasında vala yazılan muğamlar və təsnifləri də müşayiət etmişdir.
Ş.Axundov 1920-ci ildə Şərq Konservatoriyasının tar sinfində dərs demiş, Bakıdakı Lenin adına kombinatda (əslində H.Z.Tağıyevin kombinatı), Qaraşəhərdə fəaliyyət göstərən fəhlə klublarındakı dərnəklərdə həvəskarlara tar çalmağı öyrətmişdir (1, s. 262-267).
Dövlət xadimi, tədqiqatçı Əlihüseyn Dağlı (1898-1981) Salyanlı Şirini ustad tarzən və muğam bilicisi adlandırır. Göstərir ki, ərəb alimi və şairi Əbu Ətanın “təsnif” haqqında yazdıqları ilə Şirin Axundovun fikirləri uyğunluq təşkil edir. O özünün “Ozan Qarəvəli” əlyazmasında (III hissə) qeyd edir ki, məşhur tarzən Salyanlı Şirin Axundov “təsnif nəqşəsini həmcinslər arasında vasitə əmələ gətirən” adlandırırdı (2). Şərəfli musiqi tariximizdə adı daim yaşayan Şirin Axundov 1927- ci il oktyabrın 29-da dünyasını dəyişmişdir.
Tarzən Yüzbaşı barədə ilk dəfə Bakı Musiqi Akademiyasının əməkdaşı Zeynal İsayevdən eşitmişəm. Yüzbaşı Quluyev Zeynalın nənəsi Safurə xanımın atasıdır.
Yüzbaşı dövrünün mahir tarzənlərindən biri olub. XIX əsrin II yarısı, XX əsrin əvvələrində yaxşı fəaliyyəti və yüksək sənətilə xalqın sevimlisinə çevrilib. O, yalnız Salyanda deyil, digər bölgələrdə də tanınaraq toy-büsatın əsas sənətkarlarından biri kimi geniş fəaliyyət göstərib. Ustad tarzən Qurban Pirimov (1880-1965) Salyana konsertlərə və toylara gələrkən yaxın dostu Yüzbaşının evinə düşər və günlərlə qonaq qalarmış. O zaman Salyanın el sənətkarları Yüzbaşıgilə toplaşar, maraqlı sənət söhbətləri, fikir mübadiləsi və muğam araşdırmaları edərlərmiş (4, s. 537). Y.Quluyev barədə araşdırma aparmağı özümüzə vəzifə borcu bildikdə, bu işdə sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru Abbasqulu Nəcəfzadənin xeyirxahlığından bəhrələndim. O, Əlühüseyn Dağlının arxiv materiallarını kompüterdə yazılmış variantını mənə təqdim etdi. “Ozan Qaravəli”nin III hissəsindən oxuyuruq: “Doğrudur, mən Qarabağda Şuşa şəhərini, Bakıda Nardaranı və Balaxanı kəndlərini musiqiyə, muğamata həris, zərif bilici təki qələmə vermişəm. Lakin keçmişdə 6 məhəlləsi, 6 məscidi, 6 hamamı, 6 çayçı dükanı olan, hər çayçıda bir manqal həmişə hazır qırmızı közlərlə dəmli vəziyyətdə, dəmli çaydanı olan Salyan sənətkarlarından söhbət açmaq istəyirəm. Labüd, bu “altılara” 6 sazəndə, 6 zurna-balabançını da əlavə etmək zəruridir. Çünki Salyanın musiqisini bu sənətkarların ifasında daha yaxşı duymaq olurdu. Burada, belə bir mühitdə tarçı Məşədi Yüzbaşı (?-1919) öz kamil istedadı ilə qeyri musiqi sənətkarlarından fərqlənmişdir. Ona görə də qeyrilərinə deyilən təki tarçalan yox, ona Tarçı Məşədi Yüzbaşı deyirdilər. Və halbuki, Məşədi Yüzbaşı tanınmış, mahir, usta tarçalan idi” (3).
Ə.Dağlının yazdığından məlum olur ki, Yüzbaşının daha bir istedadı varmış. O, həyətindəki emalatxanasında tar, kamança, qoşanağara və qaval təmir edirmiş. Onun əlindən tərifli, layiqli iş çıxırmış. Hətta “ləvənd” alətləri, yəni tam sıradan çıxıb yararsız hala düşmüş, hansı səbəbdənsə parça-parça olmuş musiqi alətlərini quraşdırıb zərgər dəqiqliyilə yaxşı hala gətirirmiş. Yalnız ifaçı kimi deyil, təmirçi usta olaraq da onun şöhrəti Bakı, Gəncə, Dərbənd, Tiflis şəhərlərinə gedib çıxmışdı. Həmin şəhərin musiqiçiləri və ustaları adını həmişə hörmətlə çəkərdilər.
Qulu Rüstəm oğlu Əsgərov 1928-ci ildə Salyan şəhərində anadan olub. O, uşaq çağlarında musiqiyə maraq göstərmiş, istedadı sayəsində çalğı öyrənmişdir. Valideynləri, doğmaları və yaxınları o zaman onun istedadını hiss etmişlər ki, balaca Qulu taxta qolçanın üzərinə simlər çəkib tar əvəzinə çalırdı. Onun heç bir çalğı aləti yox idi. Üzərinə simlər çəkdiyi taxta parçası çalğı aləti kimi onun istedad enerjisini üzə çıxarırdı. O vaxtlar Sovet dövlətinin ən ucqar kəndlərinin dükanlarına da mandalina çalğı alətini satışa göndərirdilər. Salyanın mədəni mallar dükanında da mandalina satılırdı. Bu şəhərdə musiqi həvəskarlarının bəziləri mandalina çalırdı. Qulu da mandalina çalmağa başlamışdı. Az sonra ona yaxşı bir tar alınmışdı. Qulu artıq tara könül bağlamışdı, bir an belə onu yerə qoymur və müntəzəm məşq edirdi. Onun gələcəyinə böyük ümidlər bəsləyənlər vardı. Nəticə elə, belə də oldu.
Qulu uşaqlıq çağlarında nağara da çalırdı və məktəb yoldaşı, qarmonçalan Əflatun Ağayevi (1928-1984) müşayiət edirdi. Gəncəli məşhur pəhləvan Elbrus 1941-1945-ci illər müharibəsindən əvvəl Salyana gəlib şəhərin özündə və kəndlərdə tamaşalar verərkən salyanlı akrobatlar, İsayev qardaşları, Əzizağa (1926-1942), Əliağa (1928-1992), Fazil (1932-1997) onu müşayiət edərdilər. Əzizağa müharibədə həlak olduğu üçün sonralar bu işi Əliağa və Fazil yerinə yetirmişdir. Elbrusun tamaşa-konsertlərində qarmonçu Əflatun üçün nağaranı Qulu çalırdı.
Qeyd etməliyik ki, Qulu oxuduğu orta məktəbin bütün tədbirlərinin əsas musiqiçisi idi. Bundan əlavə şəhər mədəniyyət evinin tədbirlərində tar çalırdı. Həm də mədəniyyət ocağının fəalı olaraq teatr tamaşalarının müğənni-aktyoru, tarzəni kimi fəaliyyətdə idi. O, gənc yaşlarında mədəniyyət evində xalq çalğı alətləri ansamblı yaratmış və ona bacarıqla rəhbərlik etmişdi. Həmin ansambl mədəniyyət evinin özündə, kənd və qəsəbələrdə, kolxozlarda, bəzən tarlalarda konsert verirdi. Qulunun solo çalğıları alqışlara qərq olurdu. Onun gözəl, məlahətli, aydın, ürəyəyatımlı səsi, zəngulələri, aydın diksiyası, sözləri düzgün tələffüz etməsi müğənni kimi də istedad və bacarığını üzə çıxarmışdı. Bütün konsertlərdə oxuyaraq rayon camaatının sevimlisinə çevrilmişdi. O, tarzən-xanəndə kimi yetişmişdi. Onu ziyafət məclislərinə, toylara dəvət edir, çalıb-oxumağından böyük zövq alırdılar. Az.TV-nin arxivində Salyan mədəniyyət evi xalq çalğı alətləri ansamblının konserti qorunur. Gənc Qulu ön sırada əyləşib ansambla konsertmeysterlik etməklə bərabər, oxuduğu muğamı və təsnifi də tarda müşayiət edir. Olduqca maraqlı olan bu görüntü o dövr üçün mühüm bir hadisəyə çevrildi. Qulu Salyanda yaşayarkən tar çalmaq həvəsində olan uşaqlara dərs deyirdi. Həvəskarlar Qulugilin evinə gəlirdilər. O, rayonda yaxşı tar çalan kimi ad-san qazanmışdı. Q.Əsgərov sazı da çox yaxşı çalır, aşıq mahnılarını, “Şirvan şikəstəsi”ni məharətlə oxuyurdu.
1945-ci il müharibə bitəndən sonra və 1950-ci illərdə Salyanda güclü teatr truppası vardı. Onlar bir sıra maraqlı tamaşaları, hətta Ü.Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasını səhnəyə qoymuş və uğurla oynamışdılar. Truppanın rəhbəri və rejissoru maarifpərvər insan, aktyor, rayonun ziyalısı Ələkbər Səfərli idi. 1946-cı ildə Güney Azərbaycandan mühacirət edib sovet Azərbaycanına pənah gətirmiş Rübabə Muradovanın (1933-1987) ailəsi bir müddət Salyanda məskunlaşmış, sonralar Əlibayramlı (indiki Şirvan) şəhərində yaşamışdı. Qulu Məcnun, Rübabə xanım isə Leyli rolunun ifaçısı idi. Onlar bu rolların ifaçısı kimi Salyanda məşhurlaşmışdılar. Sonralar hər iki sənətkar Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında çalışarkən həmin obrazların ən yaxşı ifaçısı oldular.
O dövrdə istər yerli sənətkarlar, istərsə də Bakıdan payona konsertlərə, toylara gələn məşhur sənət adamları Q.Əsgərovu dinlədikdə Salyanın fəxrinə çevrilən bu gəncə təhsil almağı məsləhət görürdülər. Q.Əsgərov Bakıya gəlməzdən əvvəl yalnız Salyanda deyil, ətraf rayonların da populyar tarzən-xanəndəsı olub.
Q.Əsgərov 1953-cü ildə gənc istedadların respublika olimpiadasının qalibi olaraq bir daha özünü təsdiq etmiş və o, daha artıq tanınmışdır. Münsiflər heyətinin verdiyi rəy və tövsiyələr onu Bakıya istiqamətləndirdi. O, 1953-1958-ci illərdə A.Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda Seyid Şuşinskinin (1889-1965) muğam sinfində təhsil almış, onun ən istedadlı və sevimli tələbələrindən biri olmuşdur. Burada klassik muğamların ifa qaydalarını, sirlərini öyrənmiş və ifaçılıq ənənələrini yaxşı mənimsəmişdi. Seyidin sinfində dərs alması onun tar ifaçılığının inkişafına da xüsusi təkan vermişdi. S.Şuşinskinin sinfində müşayiətçi tarzən Kamil Əhmədovun (1920-1997) sənəti hər dərsdə göz önündəydi. Bundan əlavə Qulu texnikumun tar sinfində də oxumuş, ixtisas üzrə Adil Gəraydan (1919-1973) dərs alıb. Qulunun ixtisas və muğam müəllimləri, tələbələrlə müntəzəm təmasda olması onun usta tar çalan kimi yetişməsinə şərait yaratmışdı. O, tələbəlik illərindən Bakı və rayon yerlərinə toylara çağrılırdı. Hara dəvətli idisə o, tarı ilə gedər və özü öz oxuduğunu müşayiət edərdi. Qeyd olunmalıdır ki, Qulu el-obasına, Salyana bağlı sənətkar idi. O, bütün sənət fəaliyyəti boyu Salyana toylara və konsertlərə gedirdi. Ora dəvət olunarkən toylarda Salyan qamon çalanlarından Rza Şıxlarov (1919-1992) və uşaqlıq yoldaşı, tay-tuşu, gənclik dostu ilk sənət addımlarını birlikdə atdığı Əflatun Ağayevlə bahəm olmaqdan məmnun qalardı. Salyanda ilk əvvəllərdən tarzən-xanəndə kimi tanınan və belə də qəbul olunan Q.Əsgərov doğma torpağa Bakı dəstələri ilə gedəndə də tarı özü çalırdı.
Q.Əsgərov bir neçə dəfə Ümumittifaq tələbə-gənclər festivallarının qalibi olmuş, 1957-ci ildə Moskvada keçirilən Ümumdünya Gənclər Festivalının laureatı adını qazanmışdır. O vaxt münsiflər heyətinin üzvlərindən biri də Bülbül olub (5, s. 211-221).
1957-ci ildə Bakı Kitabxanaçılq Texnikumunda (hazırda Bakı Humanitar Kolleci) “Klub işçisi – özfəaliyyət xor dirijoru” ixtisası açılır, bura Bakıdan və rayonlardan musiqi qabliyyəti olan, müxtəlif musiqi alətlərində çalan gənclər qəbul edilir. Dərs demək üçün tanınan sənət adamları sırasında Q.Əsgərov da işə dəvətli olur. O, texnikumda tar dərsi deyir (3, s. 20). Q.Əsgərov Teatr İnstitutunu (hazırda Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) aktyorluq ixtisası üzrə bitirib.
O, səsini radio fondu üçün yazdırmış, televiziya konsertlərində oxumuşdur. Onun ifasında radio fondunda “Rast”, “Bayatı-kürd”, “Bayatı-Qacar”, “Zabul-Segah”, “Mirzə Hüseyn segahı”, “Segah-zabul” muğamları, bir neçə xalq mahnısı, özünün bəstələdiyi təsniflər, mahnılar qorunur və səsləndirilir. O, yaradıcı sənətkar idi. Bəstələdiyi mahnılar zövq oxşayan və həmişəyaşardır. Az.TV-nin fondunda da Q.Əsgərovun ifaları qorunmaqdadır. Yeni nəsl onun radio və televiziyadakı oxumalarından bəhrələnir.
Musiqi Texnikumunu bitirən Q.Əsgərov Opera və Balet Teatrına solist dəvət olunur. Məcnun, İbn Salam, Kərəm (Ü.Hacıbəyli “Leyli və Məcnun”, “Əsli və Kərəm”), Qərib (Z.Hacıbəyov “Aşıq Qərib”), Şah İsmayıl (M.Maqomayev “Şah İsmayıl”) obrazlarını xüsusi məharətlə yaradır. O, böyük tamaşaçı məhəbbəti qazanaraq adını teatr və musiqi tarixinə yazır. Tar çalmaqla başlanan ifaçılıq yolu opera sənətçiliyi və bəstəkarlıqla geniş vüsət alır.
Bu sətirlərin müəlliflərindən biri V.Məmmədəliyevin xatirələrindən: “1983-1984-cü illərdə Qulu Əsgərovla Şüvalan, Mərdəkan qəsəbələrində toylarda olurduq. Hər yerdə öz-özünü tarla müşayiət etsə də, mənimlə olanda ənənəsini pozur və mənim çalğılarımla çox gözəl oxuyurdu. O, aşıq yaradıcılığına da bələd idi. Bir dəfə Müəllimlər Evində məşqdə, tarda özünü müşayiət edərək “Misri” oxudu. Möcüzəli bir ifa idi. Hamı mat qaldı”.
Q.Əsgərov 1970-ci illərdən Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda (indiki ADMİU) səs-muğam sənətindən dərs deyib. Yetirmələri çox olub. Xalq artistləri Arif Babayev, Baba Mahmudoğlu (1940-2006), Yaqut Abdullayeva, Mələkxanım Əyyubova və Alim Qasımovun adını çəkməklə kifayətlənmirik. Ali təhsil ocağında Eyvaz Həsənov (1941-1983), Rusif Məmmədov (1949-2004), Zahid Quluyev, Tahir Xəlilov, Qəhrəman Rəhimov və başqaları onun yetirmələri olub.
Can-cismində böyük istedad daşıyan, muğam, teatr sənəti və mahnı bəstəkarlığında öz izini yaşadan Qulu Əsgərov 1987-ci ildə bu dünyaya əlvida demişdir.
Məzahim Manaf oğlu Məmmədov da Salyan tarzənləri sırasında özünəməxsus yer tutur. Onun atası Manaf Məmmədov (1926-2003) milli nəfəs alətlərimizin mahir ifaçısı idi. Salyan Mədəniyyət Evinin zurnaçılardan ibarət “Cəngi” ansamblına rəhbərlik edirdi. Məzahim Sumqayıt Musiqi Texnikumunun tar sinfini bitirib. Salyan şəhərindəki uşaq musiqi məktəbində dərs demiş, mədəniyyət evinin xalq çalğı alətləri ansamblına rəhbərlik etmişdir. Həmin ansambl Salyanda, kəndlər və qəsəbələrdə konsertlər vermişdir. Məzahim Məmmədov rəhbərlik etdiyi ansamblın kiçik heyəti ilə dəfələrlə Tehrana səfərlər edib. Onun yetirmələri çoxdur. Onlardan biri Mircavad artıq çoxdandır tanınan bir ifaçıdır. Salyan tar ifaçılarının hamısını bir məqalədə əhatə edə bilmirik.
Uşaqlıqdan fitri istedadı üzə çıxmış Mircavad Mirqəfər oğlu Cəfərov 1965-ci il iyun ayının 20-də Salyan şəhərində dünyaya gəlib. 1972-1982-ci illərdə 2 saylı orta ümumtəhsil məktəbdə oxuyub. II sinifdə ikən fitri istedadı nəzərə alınmaqla istisna hal kimi Salyan şəhər uşaq musiqi məktəbinin tar sinfinə qəbul olunub və tar tutmağı, ilk çalğı qaydalarını, ilk sənət sirlərini Aləddin Axundovdan öyrənib. Qeyd etməliyik ki, Aləddin müəllim Şirin Axundovun mənsub olduğu şəcərə xəttinin nümayəndəsidir.
Daha sonra Mircavadın ixtisas müəllimləri Məzahim Məmmədov və Alim Bünyadov olub. Mircavad sinif proqramını hamıdan tez yerinə yetirir, müəllimin tapşırığı ilə yoldaşlarına da öyrədirdi. O, əlaçı idi, məktəb konsertlərində çalır, uğurlar qazanır və hamının diqqətini cəlb edirdi. Bu bacarıqlı uşaq musiqi məktəbinin ansamblının fəalı və aparıcı qüvvəsi kimi seçilirdi. Bundan əlavə o, Salyan Mədəniyyət Evində Məzahim Məmmədovun rəhbəri olduğu özfəaliyyət xalq çalğı alətləri ansamblının fəal tarzənlərindən biri idi, həmçinin pionerlər və məktəblilər evinin (indi uşaq və gənclərin yaradıcılıq mərkəzi) “Ulduz” vokal-instrumental ansamblında gitara çalırdı. Uşaqlıqdan estrada musiqisi iə məşğul olması onun sonralar caz cənəti üçün yetişməsinə zəmin yaratmışdır.
Mircavadın fikirlərindən: “Mənim musiqiyə gəlməyim və bu sahədə yetişməyimdə atamım xüsusi rolu var. O, əvvəldən istəyib və çalışıb ki, mən musiqi üzrə mütəxəssis olum. Həmişə çalğımı, dərslərimi, bütün fəaliyyətimi izləyib və istiqamət verib”.
Orta məktəb illərində Mircavad artıq Salyanda tarzən və ud çalan kimi tanınırdı. Əhsən Dadaşovun (1924-1976) udda ifa etdiyi və radioda səsləndirilən melodiyalar onun daimi repertuarına daxil olmuşdu. Bunları konsertlərdə ifa edirdi. Əvvəldən uda könül bağlamağı, onun hazırda ölkəmizim mahir ud ifaçıları sırasında dayanmasına gətirib çıxarmışdır.
Onun fikirlərindən: “Təxminən üç il öncə xalq artisti, professor Siyavuş Kərimi məni Moskva kinеmatoqrafçılarının çəkdiyi filmə dəvət etdi. Rejissor mənim tanışım çıxdı. Aliki dərhal tanıdım. Vaxtı ilə Salyanda yaşayıb, çalışmışdı. Filmdə ud ifasına ehtiyac var idi. Çalırdım, deyəsən lazım olan ruhu tutmuşdum. Musiqinin təsiri, udun söhbəti S.Kərimini də tərpətmişdi. O, royalın arxasına keçib müşayiətə başladı. Rejissor dedi ki, əla, elə biz istədiyimiz alındı”.
M.Cavadov 1982-1988-ci illərdə İncəsənət İnstitutunun “Mədəni-maarif” fakültəsində əyani təhsil alıb. 1983-1985-ci ildə Arxangelsk vilayətində hərbi xidmətdə olub. Hərbi hissədə əsgərlərdən ibarət ansambl yaradıb. Rəhbərlik etdiyi ansamblın kolxozlarda verdiyi konsertlər böyük maraqla qarşılanıb. Həmin kolxozlar hərbi hissəyə pul mükafatı və tərəvəz məhsulları göndərib. Hərbi hissə komandiri M.Cavadova təltiflər təqdim edib.
M.Cavadov institut illərində təhsil ocağının xalq çalğı alətləri ansamblının tarzəni olub. Bütün tədbirlərdə bacarıq və istedad nümayiş etdirib. Bundan əlavə Vaqif Gərayzadənin institutda yaratdığı caz-folklor ansamblında ud və tar ifa edib. O illərdə V.Gərayzadə institutda tələbə idi. Hazırda əməkdar incəsənət xadimi və həmin universitetin professorudur.
Mircavad institutun caz-folklor ansamblının üzvü olaraq V.Gərayzadə ilə yaradıcılıq əlaqələrini qurur. Həmin vaxt hazırda dünya şöhrətli xanəndə, xalq artisti Alim Qasımov da tələbə olaraq həmin ansamblın üzvü idi. V.Gərayzadənin bəstəsi olan “Bayatılar” kompozisiyası lentə alınır və klip çəkilir. Burada M.Cavadov ud ifa edir. Klip Masallıda çəkilib. Mircavad çay sahilində əyləşib, ayaqları çırmanmış və suya salınmış vəziyyətdə udu səsləndirir. Bu klipdən sonra Mircavadla A.Qasımov arasında yaradıcılıq əlaqələri yaranır, onlar birlikdə konsertlərdə və toylarda çıxış edirlər.
M.Cavadov institutu bitirib Salyana qayıdır, 1998-ci ilə qədər avtoklub müdiri işləyir və sənət fəaliyyətini davam etdirir. Burada “Şirin Axundov” adına musiqi üçlüyü yaradır. Solistlərdən biri Zakir Əliyev (hazırda əməkdar artist) idi. Həmin üçlük 1996-1998-ci illərdə Bakıya dəvət olunaraq dövlət tədbirlərində çıxış edir. M.Cəfərov Salyan İcra Hakimiyyətində instruktor vəzifəsində də çalışıb. Vəzifə onun yaradıcılıq fəaliyyətində müəyyən məhdudiyyətlər yaratdığı üçün ərizəsiylə işdən uzaqlaşıb Bakıya gəlir. Xalq artisti Səkinə İsmayılova ilə maraqlı və səmərəli yaradıcılıq əlaqələri qurur. O, artıq tanınan tarzən kimi hər yerdə qəbul olunur. Xalq artistləri Ağaxan Abdullayev və Mələkxanım Əyyubova ilə də onun dəyərli fəaliyyəti olmuşdur. Adı çəkilən xanəndələrlə çalışmağı, radio səs yazılarında, televiziya konsertlərində, xarici ölkələrə səfərlərdə çıxışları onun mahir bir tarzən olmasını tam üzə çıxarmışdır. Onlar birlikdə Avropa və Şərq ölkələrində uğurlar qazanmışlar. Bu səfərlərdən biri də Ağaxan Abdullayevlə İrana 45 günlük səfər olub.
M.Cəfərov 2002-ci ildən Bakı Mədəniyyət və Turizm İdarəsinin “Cəngi” estrada-folklor ansamblının bədii rəhbəri və direktoru vəzifəsində çalışır. Əvvəllər bu ansamblda əsasən rəqs quruluşları, rəqs sənəti önəm daşıyırdısa, hazırda kollektiv öz adına, yönümünə uyğun repertuar hazırlayaraq fəaliyyətdədir. Əlbəttə, bu məsələlərdə M.Cəfərovun xidmətləri danılmazdır. O, özü caz-folklor qrupu yaradaraq “Cəngi”nin tərkibinə gətirmişdir.
M.Cəfərov ud ifaçısı kimi Azərbaycan cazmenlərinin diqqətindədir. 1997-ci ildən başlayaraq M.Cəfərov Salman Qənbərovla ənənəvi “Manteo” festivalında iştirak etmişdir. Onun udu İsveçrə, Almaniya və Avropanın digər ölkələrinin çaz klublarında səslənmişdir. M.Cəfərov cazmenlərimiz Cəmil Əmirov, Emil Əfrasiyab, Elçin Şirinov və Rəşad Haşımovun layihələrində iştirak etmişdir. 2007-ci ildə Mircavad Cəfərova Əməkdar artist fəxri adı verilmişdir. Bu istedadlı musiqiçimizin haqqında dövrü mətbuatda müntəzəm yazılar getmişdir.
M.Cəfərovun ocağında daha bir istedadlı tarzən yetişir. Mirvarid Mircavad oğlu Cəfərov 1996-cı il sentyabr ayının 22-də anadan olub. G.Şaroyev adına 35 saylı 11 illik musiqi məktəbinin tar sinfini bitirib. O, müxtəlif ümumrespublika baxış-müsabiqələrinin, festivalların qalibi və laureatı olub. Hazırada Azərbaycan Milli Konservatoriyasının tar sinfində təhsil alır.
ƏDƏBİYYAT:
- Şuşinski F.M. Azərbaycan xalq musiqiçiləri. B.: Yazıcı,1985,478 s.
- Dağlı Ə. (Həmidov Ə.H.) Ozan Qaravəli. III hissə. AMEA Əlyazmalar İnstitutunun fondu, C-1175/38009 şifrə altında mühafizə olunan əlyazma.
- Cəbrayılov F.B. Mədəniyyətə xidmət edən təhsil ocağı. B.: Vətən, 2005, 223 s.
- Rəhmanlı Ə.M. Qarmon ifaçılığı sənəti və onun Azərbaycanda tədrisi (dərs vəsaiti). B.: MBM, 2014, 704 s.
- Xəlilov V.C. Ömür yollarında. B.: Nərgiz, 2012, 374 s.
Профессор АГУКИ
Диссертант АНК
САЛЬЯНСКИЕ ИСПОЛНИТЕЛИ НА ТАРЕ
Резюме
Статья посвяшена творчеству исполнителей на таре из Азербайджанского города Сельян. Дается краткий обзор жизни и творчества этих исполнителей.
Ключевые слова: исполнители на таре, Ширин Ахундов, Юзбаши Кулиев, Гулу Аскеров, Мирджавад Джафаров, спектакль, джаз
Professor of ASKAU
Dissertator of AMK
SALYAN`S TAR PLAYERS
Summary
The article was written about art activity of tar players and creative works in Salyan. Their talent,sign in our music,services in education,the gift given to the world theatre were written about.
Key words: tar`s performers, Shirin Axundov, Yuzbashi Quliyev, Gulu Askerov, Mirjavad Cafarov, spectacle, jazz.
Rəyçılər:
sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Malik Quluyev;
sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Ellada Hüseynova.
