Kamança ifaçılarına əvəzsiz töhfə
AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI
«KONSERVATORİYA» 2019 №2 (44)
KAMANÇA İFAÇILARINA ƏVƏZSİZ TÖHFƏ
Həzin tembri, iniltili, az qala dil açıb danışan intonasiyası ilə başqa milli alətlərimizdən xüsusilə seçilən kamança xalq çalğı aləti musiqi baxımından çox zövqlü olan xalqımızın yaddaşında özünəməxsus nüfuzlu yerlərdən birini tutur. Xalqın həm şad günündə, toy-düyündə, həm də dəstəyə ehtiyacı olan hüznlü günlərində səslənən bu alətin qədim tarixi, müasirliyə cavab verən bu günü, çox ehtimal ki, gələcəyi də var. Müşayiətçi alətdən solo alətə qədər, daha sonra ansambl və orkestrlərin tərkibində bərabərhüquqlu üzvü olunca sürən uzun təşəkkül yolunda kamança təkmilləşərək bu günümüzə çeşidli zövqləri ödəyə biləcək bir alət kimi gəlib çatmışdır. Əlbəttə, Üzeyir bəy Şərqlə Qərbi yaxınlaşdırmaq məqsədilə tar və kamançanı simfonik orkestrin alətləri ilə yanaşı yerləşdirən kimi nəinki tar və kamançanın, demək olar bütün milli musiqi alətlərimizin gələcək inkişaf yolunu müəyyənləşdirmiş oldu. Bundan belə Azərbaycanda violində muğamat çalınacaq, kamança və tarda isə dünya klassiklərinin əsərləri səslənəcəkdi. Müasir ifaçılar üçün dünyaca məşhur əsəri milli alətdə ifa etmək həm də ustadlığın daha bir üzünü göstərmək deməkdir.
XX əsrin əvvəlindən istiqamət götürmüş bu cərəyan, yəni Qərb bəstəkarlarının əsərlərinin milli alətlərdə çalınması, bərabər temperasiya üçün yazılmış əsərlərin ifası, eləcə də yeni ruhda bəstələnəcək milli əsərlərin çalınması ifaçıları yeni problemlərlə qarşı-qarşıya qoydu. Alətin spesifikası, tonallıq, applikatura, kök, temperasiya və başlıcası repertuar məsələlərini həll etmək gərək idi. Daha doğrusu, repertuar seçimi bütün sadalanan məsələləri nəzərdə tutaraq meyarlara cavab verməli idi. Kamança repertuarı bir neçə nəsil ifaçılar və pedaqoqlar tərəfindən zərrə-zərrə yaradılıb, təkmilləşib, artıb və müxtəlif üslubları əhatə edə bilib. Alətin imkanlarının genişləndirilməsi işində əsas rolu əlbəttə ki, bu sahədə durmadan çalışan pedaqoqların, daim yeni çətinlik zirvəsini fəth etmək arzusu ilə daha mürəkkəb əsərlərin köçürmə və işləmələrini yaradan insanların xüsusi zəhməti var. Amma təəssüf hissi ilə deməliyik ki, musiqi tədrisində tələbə və şagirdlər hələ də əlyazma və üzü çıxarılmış keyfiyyətsiz not surətlərindən istifadə etməkdədirlər.
Artıq iki ilə yaxındır ki, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının “Milli musiqinin tədqiqi” və “Milli musiqi alətlərinin bərpası və təkmilləşdirilməsi” elmi-tədqiqat laboratoriyaları kamança aləti üçün köçürmələrdən ibarət 4 cildlik toplunu nəşrə hazırlamaqla məhz bu problemin həlli istiqamətində çalışır. Çoxcildlikdə 50 illik pedaqoji iş təcrübəsi olan, hazırda respublikanın az qala bütün tədris ocaqlarında yetirmələri çalışan, əməkdar müəllim, mərhum Almaz xanım Kərimovanın (Abdullayevanın) müxtəlif illərdə hazırladığı köçürmə və işləmələri əlyazmalardan nota alınaraq kitab halına salınmışdır. Toplunun tərtibçi redaktorları Manafova Gülnarə, Azmanlı Mətanət, rəyçiləri Şəfiqə Eyvazova, Adıgözəl Əliyev, Yaqut Seyidova, elmi redaktoru Lalə Hüseynovadır.
2019-cu il, iyun ayının 5-də kamança pedaqogikasında öz izini qoymuş Almaz xanımın illər uzunu çalışdığı doğma Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbində kitabların təqdimat mərasimi və xatirə gecəsi keçirildi. Gecədə dostlar, tanışlar, tələbələr və kitabın tərtibçiləri ürək sözünü deyərək Almaz xanımı bir daha xatırladılar. Almaz xanımın yetirmələri, necə deyərlər, “nəvələri” gecənin musiqi tərtibatını öz üzərilərinə götürmüşdü.
Müasirləri, tələbə və şagirdləri Almaz xanımı üzügülər və çox işgüzar adam kimi xatırlayır. Almaz xanımın şagirdlərinə not hədiyyə vermək adəti vardı. Maraqlanar, şagirdin ən çox sevdiyi əsəri öyrənər, qısa zamanda köçürmə edib “Bunu məxsusi olaraq səninçün etmişəm” sözləri ilə hədiyyə verərdi. Onun sinfində təhsil almış elə bir şagird tapılmaz ki, müəlliminin öz əli ilə yazılmış əlyazmasını xatirə kimi saxlamasın. Onlar bu əlyazmaları həm müəllimin yadigarı olaraq, həm də bədii dəyəri yüksək olduğuna görə qısqanclıq hissi ilə heç kimə vermək istəmir. Ona görə də Almaz xanımı yaxından tanıyanlar onu “özünü tələbələrin içində əritmiş müəllim” kimi xatırlayır. Bəlkə də həmin səbəbdən ölümündən sonra Almaz xanımın bütün əlyazmalarını toplamaq mümkün olmadı. Bununla belə “Xarici ölkə bəstəkarlarının əsərləri” adında 2 cildlikdə 75 əsər, “Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri” adlı 2 cildlikdə isə 76 əsər işlənərək çapa hazırlanmışdır. Bu məcmuələrin hazırlanması Azərbaycan Milli Konservatoriyasının elmi laboratoriyasının qüvvəsi və xalq çalğı alətləri kafedrasının birgə səyi ilə həyata keçirilmişdir.
Məcmuədəki əsərlərin sırasında başqa bir müəllimin daha erkən vaxt köçürmə edib artıq çapdan çıxardığı əsərin adına rast gəlmək mümkündür. Amma biz bu əsərləri təkrardı deyə siyahıdan çıxarmadıq. Çünki hər müəllimin öz dəsti xətti, öz yanaşması, tonallıq seçimi və applikaturası var. Ola bilər, kimsə artıq öz müəlliminin də əsərə yanaşmasını bəyənməsin, bu da təbiidir. Ona görə də nota saldıqca xüsusilə kamança partiyasında, əlbəttə ki, texniki səhvləri düzəltmək şərtilə əlyazmaya daha yaxın olmağa çalışdıq. Fortepiano partiyasında isə əksinə, əsərin müəllifinin versiyası daha üstün sayıldı. Anlaşılmazlıq, çaşqınlıq hallarında əlyazmalar orijinalla tutuşdurularaq bütün səhvlər aradan götürüldü. Qruplaşdırma, harmoniya səhvləri mütəxəssislərlə məsləhətli şəkildə düzəldildi. Tam külliyyat olduğu üçün əsərlər pedaqoji repertuarda olduğu kimi sadədən mürəkkəbə doğru deyil müəlliflərin soyadı üzrə əlifba sırası ilə düzüldü. Belə olduqda əsəri ümumi siyahıdan tapmaq daha asan olur.
Əlyazma ilə işləməyin ağır olduğunu nəzərə almaq şərtilə elmi laboratoriyanın nə boyda iş gördüyünü təsəvvür etmək çətin deyil. Amma bütün bu zəhmətin tələbələrin keyfiyyətli təhsil alması yolunda edildiyinin əzmindəyik. Toplu ali və orta ixtisas musiqi məktəblərinin tələbə və şagirdləri üçün gözəl töhfə olacaq. Dünya musiqisini öz milli alətimiz vasitəsilə öyrənmək işini bir qədər yüngülləşdirmək istəyimiz sonunda həm milli musiqimizin, kamança alətinin, həm də klassik musiqinin təbliğinə xidmət edəcək.
Kərimova (Abdullayeva) Almaz Ələsgər qızı 1946-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. İlkin musiqi təhsilini 1958-1962-ci illərdə 2 saylı musiqi məktəbində kamança sinfində alıb. 1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdindəki 11 illik orta ixtisas musiqi məktəbinə daxil olub. 1966-cı ildən etibarən Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının axşam şöbəsinə qəbul olaraq təhsilini davam etdirib. Almaz xanımın pedaqoji fəaliyyəti də həmin ildən başlayır. Çünki o, təhsil almağı ilə paralel 12 saylı musiqi məktəbində kamança müəllimi kimi çalışmağa başlayıb. Almaz xanım 1971-ci ildə Konservatoriyanı əla nəticələrlə bitirib. Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbindəki fəaliyyəti isə 1973-cü ildən hesablanır. Son günlərinədək bu məktəbdə çalışan Almaz xanım 45 illik arasıkəsilməyən pedaqoji işi sayəsində onlarla hazırda öz məktəbini yarada bilmiş yetirmələrinə, müxtəlif müsabiqələrdə iştirak edərək nüfuzlu mükafatlarla fərqləndirilən şagirdlərinə ifaçılığa və eləcə də müəllimliyə həvəsləndirmiş, həyata vəsiqə vermişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 17 sentyabr tarixli, 3046 saylı sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi fəxri adına layiq görülüb.
Tələbələri, əməkdaşları Almaz Kərimovanı həmişə gülərüz, mehriban və zəhmətkeş bir insan kimi xatırlayır. Əgər ambisiyaları olsaydı, zamanında daha böyük mərtəbələrə çata, daha çox kitab çıxarda bilərdi. Amma o, sanki bir musiqi bulağının başında oturub hər gələn kiçik kamança ifaçılarına bu bulaqdan bir ovuc su içirməyi üstün bildi. Heç vaxt “Bir və, iki və …” deməkdən yorulmadı, bezmədi. Klassik musiqini nəinki çalmaq, heç eşitmək istəməyənlərə bu musiqini öz üsullarıyla sevdirdi. Nota baxmağa ərinən kamança ifaçılarını necə öyrətdisə bu gün tələbələrinin əksəriyyəti müəllimlərinin yoluyla gedərək köçürmə və işləmələri böyük həvəslə edir. Amma həyat belə gətirdi ki, bu Almaz xanımın işlərini əhatə edən ilk və son kitabı oldu. Almaz xanım Kərimova uzun sürən xəstəlikdən sonra 2017-cı ildə dünyasını dəyişib.
Bu kitablardan seçilmiş bir əsər hər dəfə səsləndikcə Almaz xanımın ruhu sevinəcək…
AMK-nın “Milli musiqi alətlərinin bərpası və təkmilləşdirilməsi”
elmi laboratoriyasının elmi işçisi
